Nhắc đến cá kho, chắc hẳn không ai không biết tới cá kho Nhân Hậu, thuộc làng Vũ Đại (nay là xã Hòa Hậu Huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam), quê hương của những tác phẩm văn học bất hủ của nhà văn nổi tiếng Nam Cao và là vùng đất của những món đặc sản mang đậm chất dân gian. Đặc biệt là món cá kho cổ truyền đã để lại ấn tượng khó phai trong lòng du khách mỗi khi đặt chân đến nơi đây.
Tìm về quê hương của Chí phèo, Thị Nở trong những ngày giáp Tết, chúng tôi mới thực sự cảm nhận được không khí Tết nơi làng quê yên bình này. Người dân trong làng đang rộn ràng chuẩn bị những nồi cá kho thơm ngon để giao hàng cho đúng hẹn.
"Năm nay đơn đặt hàng về nhiều nên nhà tôi phải thuê thêm người, ngày đêm thay phiên nhau trông nồi cá. Nhiều người ăn món cá kho của chúng tôi mê quá, liền đặt cả mấy trăm nồi để đi biếu Tết", ông Trần Duy Khuyến, chủ một cơ sở sản xuất cá kho truyền thống trong làng phấn khởi cho biết.
Không chỉ nổi tiếng trong vùng, cá kho Nhân Hậu giờ đây còn được "xuất ngoại" khi nhiều cơ sở sản xuất nhận được đơn hàng từ nước ngoài gửi về để đáp ứng nhu cầu của bà con xa quê mong muốn được hưởng một cái Tết mang hương vị quê nhà.
Vậy điều gì khiến cho món cá kho Nhân Hậu được ưa thích đến vậy? Tìm hiểu mới thấy đây đúng là một món ăn rất đặc biệt, không giống với bất kỳ món cá kho nào bạn từng thưởng thức qua.
Cá kho Nhân Hậu có màu vàng hấp dẫn, thịt cá chắc lại, còn xương cá lại mềm ra đến mức có thể ăn được. Đây chính là điểm riêng biệt của món cá kho Nhân Hậu mà nơi khác không thể nào có được.
Ăn một miếng cá bạn sẽ cảm nhận được nét tinh tế và hương vị đậm đà đến mức không thể nào cưỡng lại. Từng miếng cá chắc nịch hòa đượm vị cay ấm của gừng, vị chua chua của chanh, quả chay và khế chua, vị béo ngậy của thịt ba chỉ, vị ngọt của xương sườn.
Tất cả những hương vị ấy hòa quyện với nhau, tan chảy dần nơi đầu lưỡi tạo cảm giác về một món ăn vừa gần gủi, dân dã, vừa rất đặc biệt.
Theo ông Trần Duy Khôi, một người kho cá lâu năm tại làng, nguyên liệu cho một nồi cá kho hấp dẫn, mang đậm chất dân dã vô cùng đơn giản và dễ kiếm nhưng cũng được lựa chọn một cách rất nghiêm ngặt. "Cá để kho phải là cá trắm đen vì loài cá này có thịt rất chắc, ngọt và thơm. Cá trắm đen được chọn lọc kĩ lưỡng tỉ mỉ, chỉ những con cá to từ 2kg trở lên, có màu đen nhánh, đầu nhỏ mới đạt tiêu chuẩn", ông Khôi cho biết.
Cũng theo ông Khôi, để làm nên một nồi cá kho ngon chỉ có cá đạt tiêu chuẩn thôi thì chưa đủ mà còn phải kể đến những thành phần gia vị khác như gừng, giềng, chanh, khế chua, quả chay khô, kẹo đắng, nước mắm ngon,sườn lợn, thịt ba chỉ...
Nguyên liệu chế biến đơn giản là vậy nhưng khâu chế biến lai rất cầu kì và đòi hỏi phải mất nhiều thời gian. Đây chính là điểm mấu chốt để tạo nên hương vị đặc trưng của món cá kho Nhân Hậu mà không thể nhầm lẫn với bất cứ với món cá kho ở những nơi khác.
Cá trắm đen được rửa sạch, cắt làm 4 khúc, bỏ đầu và đuôi. Gừng, riềng giã nhỏ, khế, chay thái miếng rồi rải lên đáy nồi. Nồi dùng để kho cá phải là nồi đất, có như vậy mới giữ được hương vị thơm ngon của cá.
Cá, sườn lợn, thịt ba chỉ được xếp lên bên trên lớp gừng, giềng, chay, khế chua vừa mới được rải dưới đáy nồi. Tiếp theo, người nấu lại tiếp tục giải một lớp gồm gừng, riềng, chay, khế chua nữa lên bên trên lớp cá, thịt và sườn vừa mới được xếp. Sau đó nước mắm, nước đường thắng lấy màu và nước cốt chanh được rưới đều lên cá và bắc lên bếp.
Công đoạn đun cá đòi hỏi phải mất rất nhiều thời gian và công sức. Bếp đun cá phải là bếp củi để giữ nguyên hương vị truyền thống từ xa xưa. Người nấu cá phải là người có kinh nghiệm để biết khi nào phải cho nhiều củi và khi nào rút bớt củi, chỉ để lửa cháy nhỏ để gia vị ngấm từ từ vào từng thớ thịt cá. Hơn thế nữa, để đạt tiêu chuẩn, cá phải được đun trong vòng từ 8 đến 10 tiếng đồng hồ. Người nấu thường phải thức đến đêm để trông cá và điều chỉnh lửa. Cá cứ thế được đun cho đến khi nước trong nồi chỉ còn khoảng một thìa là được.
Chế biến công phu, nên mỗi nồi cá kho Nhân Hậu đều mang những nét rất riêng mà không đâu có được, tạo nên hương vị quen thuộc, gần gũi mà vô cùng đặc biệt trên mâm cơm ngày Tết của người Việt.