Đau lưng y học cổ truyền gọi là yêu thống, là một trong những chứng bệnh thuộc phạm vi chứng tý. Nguyên nhân đau lưng là do hàn thấp xâm nhập vào hệ cân cơ kinh lạc gây bế tắc vận hành kinh khí gây đau hoặc do lao động quá sức mất thăng bằng khí cơ hoặc tổn thương cân cơ xương khớp gây đau; Mặt khác do công năng thận quá suy giảm không nuôi dưỡng được xương khớp, tinh tủy hoặc thận bị trở trệ đình tích lâu ngày gây đau.
Đau lưng bao gồm nhiều chứng trạng khác nhau, do nhiều nguyên nhân khác nhau tùy từng thể bệnh mà dùng bài thuốc thích hợp sau đây:
Đau lưng do hàn thấp hoặc lao động quá sức:
Biểu hiện: đau lưng đột ngột, hai thăn thịt cứng lại do mang vác quá nặng hoặc do thay đổi tư thế mạnh, đột ngột, ngoài đau dữ dội còn không cúi được, có khi ho, thở, vận động nhẹ cũng đau, không vặn mình được.
Bài thuốc: khương hoạt 16g, độc hoạt 16g, cao bản 10g, phòng phong 12g, cam thảo 6g, xuyên quy 16g, quế chi 6g, cốt toái bổ 16g, tế tân 4g. Quế chi cạo bỏ vỏ, cam thảo chích. Các vị trên sắc với 1.800ml, lọc bỏ bã lấy 250 ml. uống ấm, chia đều 4 phần, uống trong ngày.
Do thận quá suy tổn:
Biểu hiện: Đau lưng âm ỉ, liên miên, vận động đau tăng, kèm theo ù tai, hoa mắt, tóc bạc sớm. Nếu đau lâu ngày đứng ngồi đau tăng kèm theo đau đầu, người mệt mỏi; có thể di tinh, liệt dương, mạch trầm tế.
Nếu thiên về thận âm hư dùng bài: Hồ tiềm hoàn gồm: hoàng bá 20g, tri mẫu 20g, thục địa 100g, quy bản 40g, thược dược 40g, trần bì 15g, ngưu tất 40g, hồ hĩnh cốt 40g, tỏa dương 20g, đương quy 60g, dương nhục 60g. Dương nhục sấy khô giòn. Các vị còn lại (trừ thục địa) sao giòn, tán bột mịn, chưng với mật ong tan đều. Trộn lẫn với bột thuốc trên nhào, nghiền đều. Viên hoàn bằng hạt ngô sấy ở nhiệt độ từ 50-60oC đến khô. Ngày uống 80g, chia làm 4 lần, ngày uống 3 lần, tối 1 lần.
Nếu thiên về thận dương hư dùng bài: Kim quỹ thận khí hoàn: hoài sơn 40g, trạch tả 30g, đan bì 30g, sơn thù 40g, bạch linh 30g, thục địa 80g, quế chi 10g, hắc phụ tử 10g. Quế chi cạo bỏ vỏ. Các vị hoài sơn, trạch tả, đan bì, bạch linh, quế chi, hắc phụ tử sao giòn, tán mịn. Sơn thù, thục địa trưng sôi nghiền tinh, trộn với bột thuốc trên, mật hoàn vừa đủ, viên nhỏ bằng hạt ngô. Sấy khô 50-60oC. Ngày uống 90g chia làm 3 lần.
Có thể kết hợp thuốc đắp ngoài:
Bài 1: Lá ngải cứu tươi xào nóng với dấm, bọc trong túi vải đắp, chườm vào thắt lưng hay chỗ đau.
Bài 2: Bã dấm 250g, xào nóng, bọc trong túi vải, đắp vào chỗ đau trước khi đi ngủ 1-2 giờ.
Bài 3: Hạt mướp tươi 60g, giã nát, đắp vào huyệt mệnh môn (nằm ở giữa 2 gai đốt sống thắt lưng 3 và và 4. Mỗi ngày thay thuốc 1 lần.
Bài 4: Lá ớt cay 50g, rượu vừa đủ. Lá ớt rửa sạch, giã nát, xào nóng rồi cho thêm chút rượu, bọc trong túi vải đắp vào chỗ đau khi thuốc còn nóng. Mỗi ngày thay thuốc 1 lần. Khi thuốc nguội có thể xào lại 1-2 lần.
Bài 5: Rễ hẹ 100g, dấm chua 50ml. Rễ hẹ rửa sạch, giã nát, thêm dấm rồi bọc trong túi vải đắp vào chỗ đau, mỗi ngày thay thuốc 1 lần.
Bs. Trần Xuân Nguyên