Sinh mổ hiện nay, chiếm một
tỉ lệ khá lớn trong tổng số sinh. Đây là những trường hợp giúp cho các bà mẹ
“vượt cạn” thành công khi khả năng sinh thường thất bại hoặc có nhiều tai biến
khi phải sinh thường. Việc chăm sóc các bà mẹ sau khi sinh mổ cũng rất cần
thiết và quan trọng, nhằm giúp các bà mẹ sớm trở về với hoạt động bình thường.
Chăm sóc ngày đầu sau sinh mổ
Sau khi được sinh mổ, thời
gian nằm tại phòng hồi sức các bà mẹ được các bác sĩ và nhân viên y tế chăm
sóc, thực hiện y lệnh về dùng thuốc giảm đau, thuốc kháng sinh, truyền dịch...
Vì phải đảm bảo vô trùng tuyệt đối nên trong thời gian này, thân nhân không
được vào thăm nuôi.
Khi tình trạng sức khỏe bà mẹ
ổn định, tỉnh hoàn toàn, cử động chân tay tốt sẽ được chuyển ra phòng chăm sóc
tiếp. Lúc này thân nhân có thể vô thăm và
hỗ trợ cho nhân viên y tế cùng chăm sóc bà mẹ. Cụ thể các việc như sau:
vận động, khuyến kích bà mẹ vận động càng sớm càng tốt. Đối với những bà mẹ
được gây tê tủy sống, không ngồi dậy trong vòng 12 giờ đầu mà chỉ co duỗi chân
và có thể nằm nghiêng trái hay nghiêng phải tại giường, để tránh biến chứng tụt
huyết áp tư thế đứng và nhức đầu sau mổ.
Chăm sóc ăn uống: sinh mổ
không liên quan đến hệ tiêu hóa, nên việc ăn uống có thể được, giờ đầu có thể
uống nước lọc, uống nước đường và ăn cháo lỏng hay xúp.
Chăm sóc vú và cho con bú:
đối với sinh mổ, sự lên sữa ở các bà mẹ thường muộn hơn là sinh thường. Việc
cho bé bú sữa mẹ ngay ngày đầu tiên sau mổ cũng rất tốt, có thể cho con bú ở tư
thế nằm nghiêng, chú ý trước khi cho bé bú sữa mẹ, cần vệ sinh sạch đầu núm vú
và nặn bỏ giọt sữa đầu. Cho bú sớm tận dụng nguồn sữa non quý báu, cũng như
giúp sự lên sữa nhanh và nhiều hơn.
Chăm sóc tiếp những ngày sau
sinh mổ
Sang ngày thứ hai sau mổ và
những ngày kế tiếp, cần khuyến kích cho các bà mẹ vận động nhẹ nhàng có thể
ngồi dậy, bước chân xuống giường và đi lại trong phòng, ngày thứ 3 có thể ra
ngoài, tắm nắng cùng với bé, khoảng 30 phút.
Theo dõi sự trung tiện,
trường hợp chưa trung tiện mà bụng trướng, có thể nằm đầu cao, dạng nửa nằm,
nửa ngồi, dùng tay mát- xa vùng bụng theo chiều kim đồng hồ, nhằm giúp kích
thích nhu động ruột hoạt động tốt để tống hơi ra ngoài tránh trướng bụng.
Chế độ dinh dưỡng: cơ thể bà
mẹ cần một lượng calo cao, vì thế khẩu phần ăn phải tăng thêm về số lượng và
chất lượng. Hai thành phần chính cần lưu ý là protein và canxi. Protein có
nguồn gốc động vật (thịt, cá, trứng và sữa) lẫn nguồn gốc thực vật (đậu hũ, các
loại đậu và ngũ cốc). Canxi có nhiều trong sữa, trứng, tôm, tép và các loại hải
sản.
Các bà mẹ cần ăn uống đầy đủ,
nên dùng thức ăn chín và nóng. Không nên dùng thức ăn lạnh hay đồ nguội vì dễ
gây rối loạn tiêu hóa. Ăn 3 bữa chính (sáng - trưa - chiều xế) xen kẽ 3 bữa
chính là uống sữa, ăn bánh ăn trái cây loại ngọt và các loại chè đậu. Giai đoạn
cho con bú cần thêm viên sắt và acid folic. Cần ăn thêm rau xanh để tránh táo
bón. Uống nước đầy đủ.
Sau sinh khoảng 2 - 3 ngày là
các bà mẹ đã có thể gội đầu và tắm toàn thân được: nên gội với thời gian nhanh
5 - 7 phút, không nên ngâm tóc lâu. Sau khi gội xong cần dùng máy sấy tóc, sấy
tóc khô ngay. Dùng nước tắm ấm sử dụng vòi hoa sen, hay nước tắm đun nóng.
Không được dùng bồn tắm và ngâm mình vào để tắm. Nên tắm nhanh sau tắm cần lau
khô toàn thân mặc quần áo và mang vớ chân.
Ngủ đủ giấc cho bà mẹ là điều
hết sức quan trọng. Trung bình mỗi ngày thời gian ngủ 8 - 9 tiếng. Trong thời
gian ngủ ở các bà mẹ, cơ thể lấy lại sức khỏe, năng lượng.
Các biến chứng thường gặp sau
sinh mổ
Sốt: sốt không phải là một
biến chứng trong thời gian sau sinh mổ, nhưng đây là triệu chứng thường gặp và
là dấu hiệu báo động của những biến chứng khác. Trong vòng 24 - 48 giờ sau sinh
mổ, sốt nhẹ là do nguyên nhân chuyển hóa. Nhưng triệu chứng sốt trên 48 giờ,
cần tìm nguyên nhân để xử trí.
Hiện tượng cương sữa: sau
sinh mổ, vào ngày thứ 3 - 4 trở đi hai
vú căng sữa, ấn căng đau, có sốt cao và kèm theo nổi hạch hai bên nách. Xử trí:
dùng tay mát-xa vú, cố gắng và kiên nhẫn mát-xa mạnh hai vú để cho sữa chảy ra
nhiều, động tác mát-xa hai vú như vậy giúp cho sự tiết sữa ra được dễ dàng,
tránh được sự cương tắc ở các tuyến vú.
Viêm vết mổ hoặc tụ máu vết
mổ: nguyên nhân thường do mổ khi bà mẹ đã có nhiễm trùng ối hoặc do cầm máu
không tốt trong lúc mổ. Các dấu hiệu xác định, sốt cao, vùng da viêm đỏ đau,
phù nề hoặc bầm tím quanh vết mổ. Cần siêu âm để đánh giá mức độ lan rộng của tụ
máu. Điều trị: dùng thuốc kháng sinh, kháng viêm và thuốc tăng sức bền thành
mạch. Trường hợp khối tụ máu lớn cần rạch tháo khối máu tụ và đặt ống dẫn lưu.
Tụ dịch lòng tử cung hay còn
gọi là bế sản dịch: trong những ngày đầu sản dịch có thể tự ra âm đạo, sau đó
ngưng hẳn, hoặc kéo dài dai dẳng, có thể kèm sốt, căng tức trằn vùng hạ vị, khi
sờ nắn trên bụng, thấy đáy tử cung còn ở trên cao, ấn có thể căng tức và đau.
Siêu âm tử cung và hai phần phụ, thấy tử cung lớn, lòng tử cung có ứ dịch. Hiện
tượng trên là do cổ tử cung đóng kín làm cho sản dịch không thoát ra ngoài
được, gây ứ đọng trong lòng tử cung, nếu không xử trí khối ứ dịch hóa mủ có thể
gây viêm nội mạc tử cung và gây nhiễm trùng huyết. Xử trí, dùng ống hút karmant
hút dịch ra, hay có thể dùng tay nong cổ tử cung để dịch thoát ra ngoài dễ
dàng, kết hợp dùng thuốc co hồi tử cung như Oxytocin tiêm bắp với liều 10 - 20
đơn vị, ngày dùng 1 - 2 lần. Kết hợp với thuốc kháng sinh chống nhiễm trùng và
trợ sức.
Làm gì để tránh những biến
chứng?
Những bà mẹ sinh mổ, một khi
thực hiện tốt theo sự chỉ dẫn của người thầy thuốc, những biến chứng sau sinh
mổ hầu hết không xảy ra.
Việc thực hiện theo những chỉ
dẫn sau: không nên nằm bất động một chỗ trên giường, cần xoay trở nằm nghiêng
phải hoặc nghiêng trái, trong ngày đầu
tiên sau mổ. Sang đến ngày thứ 2 trở đi, nên ngồi dậy và đi lại. Có thể nằm sấp
mỗi ngày 20 - 30 phút, giúp cho sản dịch được thoát ra dễ dàng, đồng thời nên
mát-xa bụng mỗi ngày giúp cho tử cung co hồi tốt và đẩy sản dịch ra ngoài nhanh
hơn. Cần cho bé bú sớm, động tác cho bú cũng làm tăng sự co hồi tử cung, tránh
chảy máu sau sinh mổ. Điều quan trọng nữa, khi bé bú mẹ sớm trong 3 ngày đầu,
bé được hưởng nguồn sữa non từ mẹ, mà trong sữa non, có rất nhiều chất kháng
thể từ mẹ truyền qua, sau này bé lớn lên, ít bị bệnh dị ứng. Mẹ ăn uống đủ
chất, ăn lượng thịt tăng lên, như thịt heo, thịt bò, tim gan cật heo, trứng và
sữa, nhằm giúp cho vết mổ liền sẹo tốt và mẹ tăng sức đề kháng cơ thể. Điều
quan trọng hơn cả, đó là sự chăm sóc tận tụy của ông bố và người thân trong gia
đình, động viên, khích lệ cho bà mẹ, đây là liều thuốc bổ quý giá hơn cả bất kỳ
loại thuốc tốt nào dành cho bà mẹ.
BS.CKII. NGUYỄN HỮU THUẬN