Đặc sản Côn Đảo

 Ốc vú nàng

“Ai qua đất Thắm, Bãi Bàng/ Hỏi thăm Ông Đụng, vú nàng lớn chưa ?”, Câu thơ ấy trở nên quen thuộc với người dân Côn Đảo từ mấy chục năm qua để nói đến một loại đặc sản biển quý hiếm, đó là ốc vú nàng. Ốc có hình chóp lệch, trên đỉnh có một cái núm nhỏ trông tựa như bầu vú của cô gái dậy thì.

Đây là một trong những đặc sản của hòn đảo phía đông nam này. Ốc vú nàng chỉ sinh sống ở trên các ghềnh đá tại một số nơi như biển Côn Đảo, vùng biển Cù Lao Chàm (Quảng Nam), khu vực Đại Lãnh dưới chân đèo Cổ Mã ở Khánh Hòa... Tại Côn Đảo, ốc vú nàng có quanh năm, nhưng chỉ xuất hiện nhiều vào những ngày trăng tròn.

Thông thường mỗi con ốc vú nàng chỉ to bằng ba ngón tay người lớn, nhưng ốc vú nàng Côn Đảo có vẻ "nhỉnh" hơn một chút, con to nhất ở đây cũng gần bằng bàn tay. Ốc vú nàng càng lớn, vỏ càng có mầu hồng đậm hơn so với con ốc vú nàng nhỏ hơn.

Ngày trước, các món chế biến từ ốc vú nàng chỉ có vua chúa mới được thưởng thức. Sau này, ốc vú nàng trở thành món ăn thường ngày của người dân đi biển.

Ốc vú nàng thơm ngon khi được luộc, nướng hoặc làm món trộn, làm gỏi. Món ốc vú nàng luộc được coi là món thông dụng nhất. Với món này, ốc sau khi được rửa sạch, xếp vào nồi có ít nước hoặc chẳng cần cho nước rồi đặt lên bếp luộc chín. Theo người sành ăn, luộc ốc vú nàng không cần cho một chút nước nào bởi bản thân ốc vú nàng đã có khá nhiều nước. Trong khi luộc, đôi khi phải mở nồi, dùng đũa đảo ốc để cho thịt chín đều, sau đó vớt ra để nguội. Sau khi luộc chín, dùng mũi dao nhỏ nạy nhẹ lấy được thịt ốc ra khỏi vỏ, rửa sạch ốc rồi tưới thêm một lần nước sôi. Thịt ốc vú nàng từ màu trắng ngà chuyển sang màu vàng.

Món này chỉ cần chấm với muối, hạt tiêu và chanh, ăn giòn giòn, ngọt ngọt. Điều độc đáo của ốc vú nàng luộc là không quá béo như thịt, không quá dai như sò, ngao, không nhỏ như hàu. Nếu được thưởng thức những con ốc vú nàng mới ngậm sữa thì sẽ cảm nhận vị thơm ngậy, không lẫn với bất cứ món ăn đặc sản nào. Nước ốc cũng hấp dẫn vì vừa mặn lại vừa ngọt đậm.

Làm món ốc trộn cũng hết sức đơn giản, thịt ốc được thái mỏng theo chiều dọc sau khi đã luộc chín rồi trộn đều với chanh, ớt. Thịt ốc vú nàng khi ấy sẽ săn giòn và thơm. Theo dân “ghiền” đặc sản biển, món ốc vú nàng ngon nhất vẫn là ốc vú nàng chín khi được nướng trên lò thanh đước.

Món gỏi ốc có hương vị đậm đà của thịt ốc thái mỏng trộn với da lợn, thịt ba chỉ thái nhỏ, dưa chuột, rau răm, rau húng, lạc rang giã dập nhỏ, chanh tươi, ớt và nước mắm. Món gỏi ốc này ăn với bánh đa nướng, chấm với nước mắm gừng.

Nếu ra Côn Đảo, gặp vụ ốc vú nàng bội thu, bạn sẽ có dịp được ngư dân mến khách đãi món ốc vú nàng xào ăn với cơm trong bữa ăn cùng gia đình. Theo nhiều du khách từng đặt chân đến Côn Đảo, nếu thưởng thức ẩm thực Côn Đảo mà chưa được ăn các món chế biến từ ốc vú nàng thì coi như chưa được cảm nhận điều thú vị hiếm có từ “vị ngon” của biển 

Cua mặt trăng

Nếu nhìn thấy cua mặt trăng trong các tờ gấp quảng cáo của các nhà hàng, ta chắc chắc rằng bạn sẽ ấn tượng với vẻ ngoài cực kỳ "xinh đẹp" của nó. Cua mặt trăng sống bám theo vách đá nhưng nó có nhiều điểm đặc biệt so với các loại cua biển. Vào lúc có trăng, cua thường ốp, thịt không ngon. Thế nhưng cua mặt trăng vào chu kỳ này lại rất ngon, thịt chắc, ăn thơm và ngọt.

Khi cua được luộc lên, màu sắc hoàn toàn chinh phục chúng ta. Nhưng bạn khoan "động thủ" nhé vì nó rất cứng. Nếu không có dụng cụ chuyên để đập cua hoặc một cái chày bằng đá thật chắc, một cây dao thật bén để đập và chặt thịt cua ra thì chắc chắn rằng bạn không thể dùng tay không mà thưởng thức được. Độ cứng, chắc của nó trong họ hàng nhà cua có lẽ là vô địch.

Tôm hùm đỏ

Xứ biển nào chẳng có ghẹ. Bạn cũng đừng vì lý do đó mà từ chối thưởng thức ghẹ nơi khác. Vì đặc điểm địa lý mỗi vùng khác nhau sẽ tạo nên "thực phẩm" cho ghẹ xơi cũng khác nhau vì thế mà mùi vị của ghẹ Côn Đảo khác ghẹ Cà Mau, Phú Quốc.

Điều thú vị là buổi sáng, bạn cứ tản bộ ra cầu tàu 914 lịch sử. Trong lúc chờ mặt trời đội biển đi lên soi sáng cho muôn loài, bạn sẽ bắt gặp cảnh các tàu đánh cá cặp cảng.

Có nhiều loài thủy sản tươi sống còn nhảy tanh tách chở nặng dưới khoang thuyền chờ bạn mua về thưởng thức. Giá không quá đắt, lại rất ngon.

Mắm nhum

Một trong những hương vị được xem là quý tộc miền biển Côn Đảo, ai đã từng thưởng thức mắm Nhum được cho là một người may mắn và từng trải.

Mắm nhum ít phổ biến như các loại mắm khác. Không phải nhà nào cũng có mắm nhung, được bán rất ít ở chợ. Thế nên nhiều lúc, có tiền cũng không thể mua được mắm nhum... Những ai đã từng được thưởng thức món mắm nhum thì sẽ còn nhắc đến hoài

Nguyên liệu chủ yếu để chế biến mắm là con nhum (nhím biển). Loài nhum này có kích thước không lớn, ít thịt, không dễ đánh bắt và cách làm mắm nhum cũng rất công phu. Đầu tiên, người ta đem thịt nhum đã làm sạch bỏ vào chum hay hũ sành sau đó rắc muối hầm lên. Hũ đựng nhum sau khi đậy nắp kín đem vùi vào bếp tro hoặc phơi nắng khoảng 20 ngày thì mắm nhum chín.

Khi chín, mắm có màu đỏ đục trông rất hấp dẫn. Khi nếm thử, du khách cảm nhận được vị ngọt của thịt nhum lan ra khắp đầu lưỡi, kèm theo vị mằn mặn của biển, vị chua, bùi, béo rất đặc trưng.

Mắm nhum rất giàu dinh dưỡng, ngon, bổ lại có màu đỏ, thơm lừng, sóng sánh màu hổ phách. Mắm nhum thường được dùng chấm các món luộc hoặc các món cuốn bánh tráng.

Có lẽ vì vị ngon và mùi vị đặc trưng đó mà người già trên hòn đảo xinh đẹp này truyền rằng trước đây loại mắm nhum chỉ được dùng để tiến vua. Những người thuộc dòng dõi quý tộc mới được đụng đũa vào loại mắm quý này. Ngày nay dù không dùng để tiến vua nữa nhưng mắm nhum vẫn chưa phổ biến như các loại mắm khác, đặc biệt mắm nhum thì phải mua ở Côn Đảo mới ngon.

Mắm hàu

Với người dân Côn Đảo, mắm hàu là thứ nước chấm bình dân không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày, đôi khi trở thành món ăn chính trong những ngày biển động.

Còn với du khách, khi ra thăm đảo, lúc về đất liền thường mang theo những chai mắm hàu để làm quà cho người thân...thưởng thức.

Những món ăn chế biến từ con hàu biển như hàu mù tạt, cháo hàu, hàu đúc trứng v.v... đã quá quen thuộc với nhiều người nhưng mắm hàu thì có lẽ còn ít ai biết tới. Bởi lẽ, mắm hàu mới được làm ra ở Côn Đảo trong một vài năm nay, chưa có thương hiệu và cũng chưa có điều kiện để chu du đó đây... Tuy nhiên, nhìn từ góc độ ẩm thực, mắm hàu đã có một chỗ đứng nhất định trong cuộc sống thường ngày của người dân Côn Đảo, được nhiều du khách chấp nhận qua những món ăn chấm với mắm hàu đậm đà hương vị biển.

Cũng như những loại mắm thông thường khác, nguyên liệu để chế biến mắm hàu chính là con hàu có sẵn trong thiên nhiên. Loại này sống rất nhiều ở bãi đá chung quanh các hòn của quần đảo Côn Lôn. Hàng ngày, chờ cho thủy triều xuống, những người làm mắm hàu chạy ghe ra các hòn để gõ hàu lấy ruột. Đồ nghề mang theo là một chiếc búa mỏ nhọn, một chiếc nhíp gắp và một chiếc ca nhựa. Người ta dùng chiếc búa mỏ nhọn này gõ vào miệng con hàu sữa nhỏ bằng ngón tay cái, sau đó lật nhẹ lớp vỏ bên trên rồi lấy nhíp gắp miếng thịt trắng bên trong cho vào ca nhựa.

Có ba thao tác đơn giản như vậy, nhưng người mới vào nghề chưa quen tay thường gõ trật, còn người thâm niên hơn thì một ngày có thể gõ được 5 kg ruột hàu. Mang về nhà, ruột hàu được đãi rửa sạch sẽ và để cho ráo nước. Sau đó đảo đều với muối, ớt bột, rượu v.v... theo tỉ lệ phần trăm rồi đóng chai. Khoảng hai mươi ngày sau, chai mắm hàu đổi màu, lúc phần thịt nổi lên trên còn phần nước lắng phía dưới có màu đỏ tươi là ăn được. Tuy nhiên thời gian ủ càng lâu thì mắm càng ngấu, dậy mùi thơm nồng và ăn càng ngon.

Tương tự như mắm cá linh, khi ăn phải nêm vào một ít tỏi - ớt - chanh - đường để mắm có thêm phần chua - cay - ngọt - mặn. Món ăn hợp với mắm hàu nhất là bánh tráng cuốn với thịt ba rọi - bún - rau sống... Với nhiều người dân Côn Đảo, mắm hàu còn là thứ nước chấm bình dân không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày, đôi khi còn là món ăn chính trong những ngày biển động. Còn với du khách, khi ra thăm đảo, lúc về đất liền thường mang theo những chai mắm hàu để làm quà cho người thân... thưởng thức.

Mứt hạt bàng

Mứt hạt bàng có hai loại, mặn và ngọt, được rang với muối hay với đường. Người ta lượm từng quả bàng chim ăn rụng, đem về phơi khô chừng bốn năm nắng rồi dùng dao đập vỏ tách lấy hạt. Mất vài giờ đồng hồ vừa chẻ vừa vừa tách trái bàng, dùng tăm khều lấy hạt ra cũng chỉ được vài trăm gam hạt. Sau đó đem rang lên cho khéo để có được những hạt bàng mập mạp đều nhau.

Hạt bàng sau khi tách ra có màu nâu thẫm như màu gỗ, cắn ra làm đôi sẽ thấy từng lớp màu trắng ngà bên trong xếp cuộn vào nhau như từng vòng đời của cây. Hạt bàng rang có vị bùi bùi và giòn tan khi đưa vào miệng.

Mứt hạt bàng là một món quà đặc sản mang đậm dấu ấn Côn Đảo. Đến đây mới thấy cuộc sống của người dân nơi đây gắn liền với cây bàng như thế nào. Cây bàng mọc thành hàng thẳng tắp dọc theo những con đường ven biển, và có mặt ở mọi ngóc ngách đường phố. Ở Côn Đảo có những cây bàng cổ thụ hai ba người ôm không xuể. Những cây bàng ở Côn Đảo còn được gắn biển tên một cách trang trọng.

Quả bàng chín rộ vào mùa hè, tầm tháng 7, tháng 8. Giá bán mứt hạt bàng khá cao, 45.000 đồng một lọ ngọt chừng 200 gam và 55.000 đồng cho lọ mặn cùng trọng lượng.

Vào lúc trái mùa, thời tiết khắc nghiệt, mứt hạt bàng có khi lên đến 500.000 đồng – 600.000/kg, vẫn không có đủ bán cho du khách.

Đến đây, du khách sẽ được nghe những câu chuyện của cây bàng gắn liền với cuộc sống của những người tù bị lưu đày ở vùng đất Côn Đảo. Vào những mùa đông giá rét, hay mùa hè oi bức, những chiếc lá bàng rụng được tù nhân lượm về cất giấu, lót trên nền đá của trại giam để nằm, mong chống chọi với thời tiết khắc nghiệt.

Quả bàng và cả những chiếc lá bàng non có lúc được dùng lót dạ qua ngày. Lá bàng còn được dùng thay giấy để viết thông tin liên lạc giữa những bạn tù hay chép những vần thơ của họ. Mùa cây bàng thay lá được những người tù ghi dấu tháng năm trôi qua chốn địa ngục trần gian giữa biển khơi.

Ngọc Anh (tổng hợp)