Theo Đông y: “Tâm (tim) với thận có quan hệ giúp đỡ lẫn nhau dựa vào sự thăng giáng. Sự thăng giáng của tâm thận thực chất là thủy hỏa giao nhau.
Trong thủy hỏa có chân âm và chân dương, là chân khí trong tâm thận. Người xưa cho rằng, hậu thiên của thận là tiên thiên của tâm và ngược lại. Khi tâm có bệnh, muốn bổ tâm phải thực thận, làm cho khí thận thăng; muốn bổ thận phải ninh tâm để tâm giáng, đó là tâm thận giao nhau. Chứng tâm thận bất giao thường xuất hiện nhiều ở NCT.
Nguyên nhân bệnh: Khi tâm thận bất giao, tâm hỏa cang thịnh ở trên không giao với thận thủy ở dưới, do mệt mỏi lâu ngày, ngũ chí quá cực, làm cho tâm âm (huyết) hao tổn, tâm dương quá thịnh, tâm hỏa không giao với thận thủy ở dưới, tâm hỏa không giáng thì thận thủy không thăng mà sinh bệnh. Triệu chứng: Mất ngủ, ngủ mê, nói sảng, di tinh, lưng đùi đau mỏi, sốt nhẹ về chiều, ra mồ hôi trộm, bệnh nặng thì tâm hồi hộp, hoa mắt ù tai, người mệt mỏi, tiểu tiện một đêm 2 – 3 lần hoặc nhiều hơn, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi ít hoặc không có rêu, mạch tế sác. Cơ chế bệnh: Chứng tâm thận bất giao do nhiều nguyên nhân khác nhau, triệu chứng lâm sàng không giống nhau, nên khi chẩn đoán cần xem xét, phân biệt kĩ, tránh nhầm lẫn.
Chứng tâm thận bất giao với chứng tâm hỏa cang thịnh: Do mệt nhọc làm ngũ chí quá thực dẫn đến âm hư, hỏa vượng. Tân dịch kém, ngũ tâm phiền nhiệt, ra mồ hôi trộm, di tinh, mộng tinh, lưng gối đau mỏi, chất lưỡi đỏ không có rêu, mạch tế sác. Chứng tâm hỏa cang thịnh là do tình chí uất kết hóa hỏa, lục dâm nội uất hóa hỏa hoặc ăn nhiều thức ăn cay nóng làm tâm hỏa thịnh, rối loạn tâm thần, ở trên bốc lên miệng, biểu hiện ra lưỡi, sinh ra chứng miệng đắng, khát nước, loét miệng, loét lưỡi, dồn xuống dưới sinh chứng niệu đạo nóng rít, nước tiểu đỏ, mạch sác.
Chứng tâm thận bất giao với chứng tâm âm hư: Biểu hiện miệng khô, họng ráo, ngũ tâm phiền nhiệt, triều nhiệt, ra mồ hôi trộm, tâm thần không yên, hồi hộp, mất ngủ, mê ngủ, lưỡi đỏ ít tân dịch, mạch tế sác. Cần phân biệt nguyên nhân, vị trí của bệnh để chẩn đoán. Chứng tâm thận bất giao khiến NCT mất ngủ nghiêm trọng, kéo dài, thận âm hư tổn, lưng gối đau mỏi, yếu mềm, tai ù, váng đầu, di tinh. Còn chứng tâm âm hư do thể chất hư yếu, sau khi ốm nặng, bị mất nhiều huyết hoặc do tinh thần kích động làm tổn hao tân huyết, ngủ chập chờn.
Phương pháp điều trị:
– Do tâm thận bất giao sinh chứng kinh quý, chính xung (tim hồi hộp): Thận tinh không đầy đủ, thủy không chế được hỏa, tâm hỏa ở trong bị kích động mà sinh bệnh. Triệu chứng: Trằn trọc khó ngủ, tim hồi hộp, người mệt mỏi, mắt hoa tai ù, lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác. Điều trị: Thanh tâm an thần, dưỡng tâm huyết. Bài thuốc: Thiên vương bổ tâm đan. Thục địa 120g, Nhân sâm 80g, Huyền sâm 60g, Đan sâm 80g, Thiên môn 60g, Mạch môn 60g, Bá tử nhân 60g, Thạch xương bồ 60g, Đỗ trọng 80g, Đại táo 20 quả, Đương quy 80g, Ngũ vị tử 40g, Phục linh 80g, Phục thần 60g, Cát cánh 60g, Hắc táo nhân 80g, Viễn chí 80g, Bách bộ 60g, Cam thảo 40g, Đăng tâm 40g, Kim bạc 60 lá. Cách dùng: Tán bột làm viên hoàn mật mỗi viên 4g, ngày uống ba lần mỗi lần uống một viên với nước đun sôi để ấm. Nếu dùng thuốc sắc thì dùng liều lượng 1/10, ngày uống một thang sắc uống ba lần trong ngày. Mỗi bệnh nhân uống ba liệu trình, mỗi liệu trình uống 10 ngày.
– Do tâm thận bất giao sinh chứng bất mị (mất ngủ): Do thận thủy bất túc, tâm hỏa cang thịnh sinh bệnh. Triệu chứng: Bệnh nhân tâm phiền muộn, ngủ kém, hay mê ngủ, miệng khô tân dịch ít, váng đầu, ù tai, lưỡi đỏ, mạch tế sác. Điều trị: Tư âm thanh nhiệt, tráng thủy chế hỏa. Bài thuốc: Hoàng liên A giao thang. Hoàng liên 16g, Kê tử hoàng 2 quả, Hoàng cầm 8g, A giao 12g, Bạch thược 8g. Cách dùng: Ngày uống một thang sắc uống ba lần trong ngày, uống sau khi ăn, tùy chứng trạng có thể gia giảm cho thích hợp. Nếu âm hư nhưng hỏa không mạnh thì dùng bài Thiên vương bổ tâm đan.
– Do tâm thận bất giao sinh chứng kiện vọng (hay quên): Do thận tinh hao tổn nhiều, tâm thần mất đi sự nuôi dưỡng mà sinh bệnh. Triệu chứng: Ngủ kém hoặc mất ngủ, hay quên, phiền nhiệt, lưng đùi mềm yếu, di mộng tinh, tai ù chất lưỡi đỏ, mạch tế sác. Điều trị: Tư bổ thận tinh, dưỡng tâm an thần. Bài thuốc: Lục vị địa hoàng hoàn gia vị. Thục địa 16g, Hoài sơn 12g, Sơn thù 8g, Bạch linh 12g, Trạch tả 12g, Đan bì 8g, Hắc táo nhân 20g, Viễn chí 8g, Ngũ vị tử 6g, Thạch xương bồ 8g, Liên nhục 12g. Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống ba lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Ghi chú: Ngoài điều trị bằng thuốc, chú ý điều dưỡng về tinh thần, ăn uống phải “Thanh tâm quả dục”
TTND. BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng
BACSI.com (Theo Nguoicaotuoi)