Trẻ nhỏ dưới 3 tuổi, đầu trẻ non mềm, có chỗ phập phồng nhẹ gọi là “thóp”, các thầy thuốc nhi khoa trước khi hỏi về triệu chứng bệnh của trẻ, việc đầu tiên là sờ tay vào thóp trẻ để sơ bộ hiểu được tình hình phát triển và sức khỏe của trẻ.
Thóp còn gọi là “cửa đỉnh đầu”, là nơi xương đỉnh đầu của trẻ chưa khép hết. Thóp phân ra hai phần là “thóp trước” và “thóp sau”. Thóp trước là khe hở hình thoi giữa xương đỉnh và xương trán, thóp sau là khe hở hình tam giác giữa xương đỉnh và xương chẩm.
Thóp của trẻ mặc dù chỉ chiếm một diện tích rất nhỏ, nhưng lại có thể phản ánh tình trạng bên trong cơ thể trẻ, có rất nhiều bệnh ở trẻ em gây biến đổi thóp, vì thế người thầy thuốc coi thóp như là một cái “cửa sổ” qua đó để nhìn và xác định bệnh tật của trẻ, còn chúng ta nếu chịu khó quan sát thì thông qua sự thay đổi của thóp có thể tự xác định được bệnh của trẻ.
Quan sát thời gian thóp khép lại:
Lúc bình thường, khi trẻ mới sinh ra, thóp trước có kích thước là 2,5 x 2,5cm (đường nối trung điểm của hai cạnh đối diện), sau khi sinh 2-3 tháng thì thóp sẽ tăng to lên theo sự tăng to của chu vi đầu trẻ, về sau dần dần thu nhỏ lại, từ tháng 12-18 thì thóp khép lại. Thóp sau lúc sinh ra đã gần khép lại hoặc rất nhỏ bằng đầu móng tay, chậm nhất 4 tháng sau khi sinh là phải khép lại.
Thóp (thường chỉ thóp trước) và khe xương khép lại sớm hay muộn đã phản ánh quá trình hóa xương đầu của trẻ có bình thường hay không? Khép lại quá sớm hoặc quá muộn đều là biểu hiện của bệnh lý. Nếu thóp trẻ khép lại quá sớm có thể là não bé hoặc xương đầu trẻ cốt hóa quá sớm. Do thóp và xương khép lại quá sớm đã hạn chế sự phát triển của đại não vì thế mà trí tuệ trẻ cũng sẽ bị ảnh hưởng ở các mức độ khác nhau. Người ta cho rằng, thóp đóng lại quá sớm thường do bẩm sinh thiếu hoặc do khi mang thai, sản phụ thường xuyên chiếu tia Xquang gây nên, cũng có thể sau khi bị viêm não, đại não ngừng phát triển mà gây nên.
Ngược lại, nếu thóp và khe xương cần đóng lại mà không đóng và mở rộng ra theo tuổi của trẻ, đó cũng là hiện tượng khác thường, chứng tỏ khả năng xương chậm cốt hóa do chức năng của tuyến giáp trạng kém hoặc bị bệnh còi xương, suy dinh dưỡng, hoặc não to lên khác thường gây nên. Có một số người cho rằng đầu trẻ to, thóp rộng là dấu hiệu trẻ thông minh, đó là một sự nhận thức phiến diện, khi thấy đầu trẻ to, thóp to rộng thì cần cảnh giác.
Quan sát trạng thái, tính chất của thóp:
Thóp bình thường thì bằng phẳng và phập phồng theo nhịp đập của mạch tim. Dùng đầu ngón tay sờ lên thóp có cảm giác mềm mềm và ở dưới trống rỗng. Nếu thóp trước trở nên đầy đặn, thậm chí phồng lên (khi trẻ khóc, thóp cũng nhô lên do đó khi phân biệt thóp có đầy lên không, cần lấy trường hợp thóp sờ thấy bình thường khi trẻ bình tĩnh làm tiêu chuẩn), chứng tỏ áp suất trong đầu tăng lên cao (gọi tăng áp lực nội sọ), phần nhiều thấy trong các bệnh như xuất huyết não, viêm màng não, não úng thủy...
Nếu thóp trước lõm xuống thì thấy ở những trẻ bị mất nước do nôn, tiêu chảy, suy dinh dưỡng nặng gây nên.
Quan sát hình dạng đầu trẻ:
Phân biệt bệnh qua quan sát đầu trẻ, ngoài quan sát thóp của trẻ ra, còn có thể quan sát hình dạng đầu trẻ, bởi vì trong quá trình sinh trưởng, phát triển, trẻ em nếu mắc một số bệnh lý nào đó thì có thể kèm theo xuất hiện kiểu đầu khác thường. Một số kiểu đầu khác thường hay gặp là:
Đầu to: Đầu to so với trẻ bình thường (trẻ em có phải đầu to hay không có thể thông qua phương pháp đo vòng đầu để giám định, phân biệt, có bảng chỉ số vòng đầu bình thường của trẻ em, ví dụ như trẻ lúc sinh ra có vòng đầu là 35cm, lúc 6 tháng là 44cm, khi 1 tuổi là 46cm, lúc 2 tuổi là 50cm. Nếu vòng đầu trẻ không ngừng tăng to và khi vượt quá trị số bình thường thì phải kịp thời đưa trẻ đi bệnh viện kiểm tra), các tĩnh mạch ở da đầu trở nên to, dùng ngón tay gõ vào đầu có thể nghe thấy tiếng kêu như gõ vào chum vại vỡ. Hai nhãn cầu của trẻ bị lật xuống, lòng trắng nhô ra ngoài, thường thấy ở trẻ bị não úng thủy, phần lớn do não phát triển dị hình, bị viêm hoặc có khối u trong đầu... gây nên.
Đầu nhỏ: Đầu có nhiều hình dạng khác thường, ngoài việc nhỏ hơn so với bình thường còn có nhiều hình dạng như đầu có dạng hình thuyền, dạng quả trám... phần nhiều thấy ở những trẻ thóp đóng quá sớm, đại não phát triển không bình thường, trí tuệ bị giảm.
Đầu vuông: Hai bên gò má, giữa xương đỉnh đầu tăng dày lồi lên, có dạng đầu hình vuông, phần lớn thấy ở trẻ bị bệnh còi xương. Bệnh còi xương là chứng bệnh mềm hóa xương do trẻ thiếu vitamin D, hoặc sự trao đổi hấp thu canxi, photphát bị trở ngại, hoặc việc canxi hóa các tổ chức xương bị trở ngại... gây ra.
Đầu nhọn: Hàm dưới nhỏ, mồm giống như mồm cá, rãnh môi trên ngắn, khoảng cách giữa hai mắt rộng, vành tai thấp, mũi nhô lên, cung hàm cao, có dạng đầu nhọn, thường thấy trong một số trẻ bị mắc bệnh bẩm sinh nào đó như chứng thiếu hụt phát triển không toàn vẹn của tuyến ngực bẩm sinh, rối loạn sự trao đổi chất polysacharide bẩm sinh...
Đầu ngắn: Đường kính trước sau vòng đầu ngắn, xương chẩm dẹp phẳng, mắt nhỏ, hai mắt phía ngoài xếch lên trên, còn phía trong thấp, sống mũi dẹt phẳng mà rộng, miệng thường căng ra một nửa, lưỡi thường thò ra ngoài miệng, đó là kiểu đầu đặc biệt của những trẻ bị ngu đần bẩm sinh, những trẻ bị bệnh này ngoài thể trạng chậm phát triển, trí tuệ chậm phát triển ở các mức độ khác nhau, thường kèm theo các dị tật bẩm sinh ở các cơ quan khác trong cơ thể.
Theo Sức khỏe và Đời sống