Dùng 20 năm nghiên cứu cây… nghĩ đến là ngứa

TS Nguyễn Văn Dư, sinh năm 1960 tại Hà Nội tốt nghiệp trường Đại học Tổng Hợp Hà Nội, năm 1990. Hiện nay là Nghiên cứu viên chính, Trưởng phòng thực vật học dân tộc. Nghiên cứu họ Ráy từ sau khi tốt nghiệp đại học. Đã đi thực tập nghiên cứu tại Vườn Thực vật Hoàng Gia Luân Đôn, Anh (1998), Bảo tàng Smithsonian, Wasington DC., Mỹ; Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Paris Pháp (2007) thực tập sau tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu Sinh học và Công nghệ, Deajon, Hàn Quốc. Đã có cơ hội đi thăm và làm việc tại nhiều vườn thực vật, bảo tàng, phòng mẫu tại các nước khác như Hà Lan, Trung Quốc, Singapore, Thái Lan, Indonesia, v.v.

Họ Ráy là một trong những họ mà mẫu tiêu bản khó bảo quản do chúng dễ bị côn trùng tấn công phá hoại. Hiện có nhiều mẫu type (mẫu vật chuẩn khi công bố tên loài) và các mẫu khác thuộc họ Ráy đang lưu giữ tại phòng Tiêu bản thực vật thuộc Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh học luôn bị đe dọa bởi côn trùng, nấm mốc do điều kiện bảo quản còn hạn chế, khí hậu ẩm ướt. Theo kinh nghiệm của TS Dư, khi thu được mẫu hoa tươi cần nhanh chóng lấy toàn bộ hoặc một phần ngâm ngay trong cồn 700 rồi bảo quản trong lọc để nghiên cứu và lưu giữ. Cách này TS Dư học được khi còn nghiên cứu tại Vườn Thực vật Hoàng gia Kew, Luân Đôn.

Nhiều loài, khi thu mẫu không có hoa, anh phải đào củ hay thân rễ rồi mang về trồng ở vườn nhà. Nhà anh không có vườn nên cây thu được thường được trồng trong chậu và đặt trên sân thượng. Nhiều loài do thay đổi môi trường sống nên chỉ sống được một thời gian rồi chết. Nhưng cũng có nhiều loài phải đợi tới 5 năm sau mới thu được hoa. Khi trồng, anh cũng phải chạy đôn chạy đáo mua chậu, xin đất, chăm sóc tưới bón hàng ngày. Những cây Ráy lạ được anh chăm sóc đặc biệt hơn, trước khi đi làm hoặc ngay khi đi làm về anh đều ra thăm, hồi hộp chờ chúng ra hoa.

Cho đến nay, nhóm đã ghi nhận được 135 loài thuộc 25 chi khác nhau của họ Ráy ở Việt Nam nhưng con số này vẫn tiếp tục tăng và theo ông có thể ở Việt Nam có tới 150 loài Ráy khác nhau. Trong số đó ông và các cộng sự đã mô tả tới gần 20 loài mới cho khoa học.

Biến Ráy thành thuốc, thực phẩm

Theo TS Dư, không phải tất cả các loài trong họ Ráy đều không có tác dụng, bởi nhiều loài có thể dùng làm thuốc, làm thực phẩm. Có khoảng 35% số loài đã phát hiện được sử dụng làm thuốc để chữa bệnh. Cây Ráy ta thường mọc ở ven suối, hay trong rừng ẩm chỉ thường được chặt cho lợn nhưng theo điều tra dân tộc học thực vật của TS Dư, cây Ráy ta được đồng bào miền núi dùng để đánh cảm rất tốt. Người bị cảm lấy thân cây đánh vào thì không thấy ngứa và rất chóng khỏi, ngược lại nếu không phải bị cảm thì khi chạm vào là đã thấy ngứa ngay.

Bên cạnh các giá trị làm thuốc hay làm thực phẩm, một bộ phận lớn các loài Ráy được sử dụng làm cây cảnh đặc biện là cây trong nhà (inside plant) do có tính ít ưa sáng. Tuy nhiên ở Việt Nam các loài Ráy nội địa rất ít được khai thác về giá trị làm cảnh. Hiện tại các loài Ráy làm cảnh ở Việt Nam đa số được nhập nội từ Thái Lan, Trung Quốc và chúng có nguồn gốc ở Nam Mỹ như các loài Anthurium, Phylodendron, Zantedeschia, Homalomena, v.v.

Về khả năng khai thác các giá trị tài nguyên của họ Ráy, TS. Dư cho biết, anh và các đồng nghiệp đang tiến hành nghiên cứu ứng dụng và khai thác củ của một số loài Nưa ở Việt Nam. Nếu đề tài thành công thì có thể mở ra cơ hội làm tăng thu nhập của người dân miền núi góp phần xóa đói giảm nghèo đặc biệt là các vùng núi cao.

 

 

Theo Thanh Lâm