Hàng năm, lễ hội đền Cờn được tổ chức vào ngày 20, 21 tháng Giêng, thu hút hàng vạn du khách thập phương về tham dự. Lễ hội với nhiều nét văn hóa độc đáo phản ánh đời sống, sinh hoạt và tín ngưỡng của cư dân vùng biển Hoàng Mai, Nghệ An.
Tối 10/3, tức ngày 20 tháng Giêng năm Ất Mùi, tại phường Quỳnh Phương, Thị xã Hoàng Mai đã long trọng tổ chức trẩy hội đền Cờn và khai trương du lịch Hoàng Mai năm 2015. Tham dự lễ hội, có GS sử học Lê Văn Lan cùng lãnh đạo các sở ban, ngành, các huyện của tỉnh Nghệ An và đông đảo du khách thập phương.
Đền được xây năm 1235 - đời nhà Trần, nằm sát cửa biển Lạch Cờn, giữa một vùng non nước hữu tình.
Đền Cờn tọa lạc trên gò Diệc, nhìn ra dòng Mai Giang, phường Quỳnh Phương, Thị xã Hoàng Mai. Theo thần phả, sắc phong và các tài liệu lịch sử như: Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Nam nhất thống chí, Việt điện U linh tập: Đền Cờn được xây dựng vào năm 1235 đời nhà Trần, trong thờ Tứ vị Thánh nương. Các Thánh nương là ba mẹ con Công chúa nước Nam Tống là Từ Thi Thái hậu Dương Nguyệt Quả, hai Công chúa Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương và bà nhũ mẫu.
Năm Thiệu Bảo thứ nhất (1229), quân Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn, Trương Thế Kiệt, Lục Tú Phu trung thần nhà Nam Tống đem vua Đế Bính, gia quyến cùng binh sỹ hơn 800 người lên thuyền ra biển chạy trốn bị quân Nguyên truy sát gấp rút lại gặp sóng to gió lớn, vua tôi Nam Tống chết chìm ở biển Đông. Thi thể 3 mẹ con Công chúa trôi dạt vào cửa Tráp (cửa Càn).
Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối nhưng mặt mũi hồng tươi, xiêm y quý tộc, đặc biệt tỏa ra mùi thơm như lan như quế nên lấy làm lạ, bèn chôn cất và lập miếu thờ, sau đó mỗi khi ra khơi đến cầu khẩn đều thấy linh nghiệm. Từ đó người dân đặt tên cho địa phương mình là Hương Cần, hay còn gọi là Phương Cần, nay thuộc phường Quỳnh Phương.
Đền Cờn nổi tiếng linh thiêng vào bậc nhất xứ Nghệ “Nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng”. Sử xưa ghi lại, các vị thần được thờ trong đền Cờn đã từng nhiều lần phù hộ cho quan quân triều đình nước Việt trong cuộc chinh chiến.
Đại Việt sử ký Toàn thư và Đại Nam Nhất Thống Chí ghi rõ: “Năm Hưng Long thứ 19 (1311), vua Trần Anh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Thuyền ba quân đến cửa Càn Hải tức cửa Cờn, xã Phương Cần, huyện Quỳnh Lưu, dừng lại nghỉ ngơi. Ban đêm nhà vua mộng thấy nữ thần khóc và nói: Thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức bách, gặp sóng gió chết đuối trôi dạt đến nơi này. Thượng đế phong cho làm Thần biển ở đây đã lâu, nay bệ hạ đem quân đi, thiếp xin giúp đỡ lập công. Sáng sớm hôm sau nhớ lại, Trần Anh Tông cho mời các bô lão trong vùng đến hỏi mới rõ sự tích, liền vào đền kính tế. Ra đi biển trời lặng gió, vua kéo quân đến thẳng thành Chà Bàn thắng trận lớn. Năm sau vua trở về cho dựng đền ngói, bốn mùa cúng tế và phong là Quốc gia Nam Hải đại càn Thánh nương”.
Lễ rước tại bờ biển Quỳnh Phương
Sang thời Lê, nhân dân Phương Cần (Quỳnh Phương) dựng thêm đền Ngoài trên núi Thằn Lằn, sát bờ biển thờ vị sư – người đã có công cưu mang ba mẹ con Dương Thái Hậu, vua Đế Bính cùng các tướng lĩnh và tùy tùng... Năm Hồng Đức thứ nhất 1470, vua Lê Thánh Tông mang quân đánh dẹp phương Nam, cũng dừng chân tại cảng Xước nghỉ ngơi chỉnh đốn binh lực và vào đền tế lễ. Sau khi thắng trận, vua tôi định kéo quân tiến thẳng Thăng Long nhưng vừa ra đến cửa biển thì gió Đông Bắc nổi lên, đoàn thuyền phải vào cửa Cờn dưới chân đền trú gió. Lê Thánh Tông lấy làm lạ bèn ban thêm phẩm vật, cho tạc tượng dựng thêm mấy tòa đền và làm thơ ngự chế.
Lễ rước voi, rước ngựa. Quan niệm của người dân biển, voi và ngựa là 2 vật biểu trưng cho may mắn, bình an và tài lộc
Đền Cờn gắn liền với những mẩu chuyện huyền thoại linh thiêng lưu truyền trong nhân dân và lễ hội mang đậm bản sắc văn hoá Việt Nam, đang ngày càng thu hút du khách thập phương về tham quan, nghiên cứu và sinh hoạt tín ngưỡng.
Trước đây, Lễ hội Đền Cờn được nhân dân tổ chức hàng năm cầu mong một năm trời yên, biển lặng, đánh bắt nhiều hải sản, cầu lộc, cầu yên. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, lễ hội không được tổ chức và đến năm 1999 mới được phục hồi.
Lễ hội Đền Cờn được tổ chức gồm 2 phần chính: Phần lễ bao gồm lễ khai quang, lễ yết cáo, lễ khai hội – lễ mới, lễ cầu ngư, lễ rước voi, rước ngựa, lễ hợp tế, lễ yết vị, lễ đại tế và lễ tạ; Phần hội gồm triển lãm ảnh, chương trình văn nghệ, hội thi tiếng chim hót chào xuân, thi đấu các môn thể thao như đua thuyền, đẩy gậy, bóng chuyền, kéo co và các trò chơi dân gian truyền thống của địa phương.
Rất đông du khách thập phương về tham dự lễ hội và dâng hương tại đền Cờn
Lễ hội Đền Cờn cho đến nay vẫn là một lễ hội mang tính chất nông nghiệp, chủ yếu là cầu ngư và với việc tổ chức các hoạt động sôi nổi, hướng tới bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa cũng như tạo điểm nhấn quan trọng để phát triển du lịch, mời gọi du khách về tham quan các điểm di tích lịch sử, văn hóa, các điểm du lịch biển.
Hồ Hà
Báo Gia đình và Xã hội cập nhật tin tức trong ngày liên tục, mới nhất