Theo thạc sĩ, bác sĩ Trần Văn Nam, Phó viện trưởng Viện Y dược học dân tộc TP HCM, những nguyên nhân gây thiếu sữa là mẹ ăn uống kém không đủ dinh dưỡng, mẹ bị stress tâm, thể sau sinh; do tắc ống dẫn sữa, viêm núm vú… Hai tình huống thiếu sữa mẹ thường gặp là bầu vú không căng sữa hoặc bầu sữa căng kèm cảm giác đau tức.
Bầu vú không căng sữa thường do sử dụng nhiều thuốc kháng sinh, giảm đau sau khi sinh. Nếu có bệnh lý dạ dày, mẹ thường chán ăn hoặc kém hấp thu, nên thường trong trạng thái suy nhược. Trong điều trị, mẹ cần tăng cường dinh dưỡng đủ các thành phần đạm, dầu, bột đường và các loại rau củ để có chất khoáng và vitamin.
Mặt khác, lo lắng, stress sau sinh cũng ảnh hưởng đến tâm sinh lý của người mẹ. Trong trường hợp này, ngoài việc bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng cần phải có sự ân cần, chăm sóc động viên của người thân, đặc biệt là chồng.
Bầu sữa căng kèm cảm giác tức, đau có nghĩa là lượng sữa đủ, nhưng có thể các ống dẫn sữa không thông do bị hẹp hoặc tắc do viêm. Tình trạng này có thể điều trị bằng biện pháp cơ học: hút, xoa, vắt với lực vừa phải, nhẹ nhàng trên vú để giúp tiết sữa.
Món ăn bài thuốc lợi sữa cho mẹ sau sinh
Đông y cho rằng, nguyên nhân thiếu sữa phần lớn do khí huyết kém, ngoài ra có liên quan tinh thần căng thẳng, can khí uất kết gây tắc sữa. Phòng trị thiếu sữa chủ yếu bổ huyết, ích khí; nếu vú căng đau “viêm” thêm vị thanh can, giải uất, thông nhũ.
Sau đây là một số món ăn bài thuốc giúp khai thông “dòng chảy ngọt ngào” cho con khỏe mạnh: dược thiện phòng trị bệnh thiếu sữa:
Nếu biểu hiện sữa ra ít hoặc không có sữa, chất sữa trong loãng, bầu vú mềm, không đau tức, tốt nhất nên ăn món bổ khí dưỡng huyết thông nhũ:
- Cháo hạt mùi: hạt mùi 50g, nấu lấy nước bỏ bã, cho gạo nếp 100g nấu nhừ cho thêm hành, tía tô gia vị mắm muối vừa đủ ăn nóng.
- Cháo chân dê: chân dê 4 cái làm sách, gạo nếp 100g, đậu xanh 100g thêm gia vị hành gừng nấu cháo ăn.
- Canh đu đủ: đu đủ ương 100g, đuôi heo 100g làm sạch, hành gừng gia vị, hầm nhừ ăn.
- Canh mướp: mướp hương một trái 200g thái lát, đậu phụng 100g giã dập nấu canh ăn.
- Canh móng giò heo: giò móng heo 100g, hạt ngô non 100g, mít ương 50g thêm hành gừng gia vị vừa hầm ăn.
- Chân vịt hầm đậu xanh: chân vịt 4 cái 100g làm sạch, đậu xanh 100g, thêm 3 củ hành, gừng gia vị vừa đủ hầm nhừ ăn.
- Rễ đinh lăng hầm thuốc: rễ đinh lăng 20g, đương quy 20g, hoàng kỳ 20g, đuôi heo 1 cái làm sạch thêm hành gừng gia vị hầm nhừ ăn.
- Bao tử heo hầm đậu: bao tử heo 100g làm sạch, đậu đỏ 100g, đại táo 4 quả, gừng hành gia vị vừa đủ hầm ăn.
- Gà ác tiềm bài thập toàn: thục địa, đương quy, xuyên khung, bạch thược, đảng sâm, bạch truật mỗi vị 12g, nhục quế 4g, đại táo 3 quả, gà ác 1 con tiềm ăn.
- Gà tiềm thuốc: đảng sâm, câu kỷ, hạt sen, đương quy, hoàng kỳ, nấm mèo, táo đỏ mỗi vị 10g, gà ác 1 con tiềm ăn.
- Đậu đỏ nấu với mè đen: Giúp nhuận trường và tăng lượng sữa.
- Rong biển nấu nước uống: Cung cấp axít amin, khoáng chất, vitamin… giúp tăng lượng sữa.
- Trái đu đủ (vừa chín) hầm với giò heo: Chất enzyme papain trong đu đủ giúp cải thiện tình trạng tắc tia sữa và tăng chất đạm, béo cho mẹ.
- Một số dược liệu khi nấu uống cũng giúp tăng lượng sữa hoặc dễ tiết sữa: Trái trâu cổ, cây cỏ sữa, cây thông thảo, ngó sen, tảo Spirulina…
Ngoài ra nên tăng cường ăn món chế biến như: rau ngót, rau mùi, thì là, rau quế, hành, đậu rồng, cải xoong, hoa lý, cải cúc, giá đậu, đậu hà lan, cà rốt, gừng, nghệ…; cá nên ăn: cá rô, cá bống, cá lóc, cá thu...; thịt nên ăn: bao tử heo, chân dê, gà, vịt, chim; đậu mè, gạo ngô khoai tươi mới các loại…; trái cây như: bơ, dâu, chuối đều tốt.
Nếu thiếu sữa, bầu vú có sữa căng cứng đau, ngực đầy tức, nên ăn món bổ khí thông huyết, tiêu viêm:
- Cháo cá chép: cá chép con 400g làm sạch luộc lấy thịt tao qua hành mỡ chín thơm, gạo nếp đậu xanh nấu nhừ sau cho cá cho thêm gia vị rau hành, tía tô mắm muối vừa đủ ăn nóng.
- Rau đay chấm muối mè: rau đay 100 luộc, mè đen 50g rang giã nhỏ cho thêm ít muối chấm rau ăn.
- Canh cá diêu hồng: cá diêu hồng1 con 500g làm sạch lấy thịt tao hành mỡ, cho nước, cà chua, rau mùi tàu, rau ngổ, thì là gia vị vừa đủ nấu chín khi ăn cho rau diếp vào sau ăn nóng.
- Canh cua rau đay: thịt cua đồng 100g, rau đay 50g, mướp hương 50g, thêm gia vị hành gừng nấu canh ăn nóng.
- Cá diếc hầm đậu: cá diếc 2 - 3 con 300g làm sạch, đậu đỏ 200g, thêm nghệ 12g, hành 4 củ gia vị vừa đủ hầm ăn. Ngoài ra nên tăng cường ăn món chế biến cho nhiều hành, rau diếp, rau má, rau húng, lá lốt, các món ăn cho nhiều gia vị như: nghệ, hành…
Ăn uống chữa thiếu sữa cần lưu ý: phụ nữ sau sinh thường thiên về hư hàn nên tăng cường ăn vị bổ ấm, hạn chế ăn vị chua đắng quá hoặc rau củ sống lạnh, nên ăn chín luộc xào. Nếu mẹ mập hạn chế ăn béo, ngọt quá… Nếu mẹ gầy ốm hạn chế ăn mặn, khô, cay, nóng quá.
Thùy Linh