Tiết trời bắt đầu se lạnh là lúc người dân ở các địa phương đã hoàn thành xong vụ thu hoạch trám. Nếu trước kia món trám chỉ quen thuộc với người thôn quê thì từ lâu nó đã trở thành đặc sản mà những người thành thị phải tìm mua để thưởng thức. Không chỉ bởi hương vị bùi thơm đặc biệt, trái trám còn là gợi nhớ về hương vị của quê nhà.
Ngoài công dụng làm thuốc, quả trám qua bàn tay khéo léo của những người nội trợ sẽ được chế biến thành nhiều món ăn với hương vị hấp dẫn, khó quên. Hai cách chế biến trám thông thường là trám om và trám nấu. Trám đen om chín có thể chấm với tương ăn ngay, hoặc tách ra kho thịt, kho cá. Chế biến trám không quá cầu kỳ nhưng muốn ngon thì đòi hỏi người làm phải khéo léo, tinh tế và nắm bắt được bí quyết kỹ thuật.
Bác Trần Thị Hiên, xã Yên Thế, huyện Tân Yên, Bắc Giang cho biết: “Khâu quan trọng nhất trong bế biến trám là om. Khi nước bắt đầu sủi hơi lăm tăm thì bắc nước ra đổ trám vào. Đậy vung vào một lúc để cho trám róc hạt thì đảm bảo chất lượng sẽ ngon. Nếu đun lâu quá, trám sẽ cứng đanh lại, nếu nước chưa tới thì nó lại không róc hạt”.
Cùi trám hay nhân trong hạt trám sau khi om, tách ra có thể chế biến thành món xôi trám rất đặc biệt. Xôi sẽ càng ngon hơn nếu dùng gạo là loại nếp cái hoa vàng của vùng quê Kinh Bắc.
Theo bác Hiên, để nấu món xôi trám này, khi trám đen róc hạt thì tách hạt ra lấy cùi, xong trộn với gạo đã vo sạch, cho thêm gia vị vào là đồ thành xôi sẽ đảm bảo rất ngon và bùi béo.
Ngày xưa trám được coi là món thịt của người nghèo vì chỉ cần vài quả trám, thêm chút nước mắm với ớt là có thể ăn hết cơm trong nồi. Đời sống dần khá hơn nên trám được đem kho với thịt hay cá; hương vị bùi thơm và ngậy của trám quyện với thịt mỡ khiến cả gia đình ngon miệng hơn trong những ngày tiết trời thu mát mẻ. Trám trắng kho cá cũng là món ăn mà rất nhiều người ưa thích. Cá bớt đi mùi tanh và trám thì không còn vị chát.
Ngồi quây quần bên mâm cơm, thưởng thức những món ăn dân dã từ quả trám sẽ khó lòng quên được cái thơm và ngậy, có sức hấp dẫn lạ kỳ ấy. Với những người con xa quê, vị bùi bùi của trám chính là gợi nhớ về quê hương bình dị, thân thương.