Xơ gan là bệnh mạn tính, tổn thương nặng lan tỏa ở các thùy
gan tạo ra mô xơ, cấu trúc các tiểu thùy và mạch máu của gan bị hủy hoại không
hồi phục. Gan bị xơ chai bởi 3 quá trình xảy ra đồng thời hay nối tiếp nhau: hoại
tử nhu mô gan; tăng sinh mô xơ; tạo thành những hòn, cục và tiểu thùy giả.
Xơ gan - vì sao nên nỗi?
Bệnh xơ gan thường do nhiều yếu tố gây ra như viêm gan virut
B, virut B bội nhiễm virut D, virut C; người nghiện rượu: uống nhiều rượu hàng
ngày và kéo dài nhiều năm; xơ gan thứ phát do tắc mật không hoàn toàn kéo dài,
do sỏi mật, dính hẹp ở ống gan, ống mật chủ, viêm đường mật tái phát; do dùng
một số loại thuốc gây tổn thương gan như: oxyphenisatin, clopromazin, INH,
rifampycin...; do nhiễm các hóa chất độc hại gan: aflatoxin, dioxin, chất độc
thảo mộc hại gan như cây có hạt thuộc họ Senecio và các alcaloit của nó...; do
thiếu dinh dưỡng: quá thiếu chất đạm, thiếu vitamin, thiếu các chất hướng mỡ
như cholin, lexithin...; do ký sinh trùng như sán máng, sán lá nhỏ...; do bệnh tắc tĩnh mạch gan và xơ gan không rõ
nguyên nhân.
Chẩn đoán hình ảnh xơ gan. |
Ba thể bệnh khi bị xơ gan
Trên thực tế, bệnh xơ gan có biểu hiện ra 3 thể bệnh là: xơ
gan tiềm tàng; xơ gan còn bù tốt và xơ gan tiến triển, mất bù.
Ở thể xơ gan tiềm tàng, mặc dù bệnh nhân có xơ gan nhưng
không có triệu chứng gì, việc phát hiện bệnh chỉ là sự tình cờ như phẫu thuật
bụng vì một bệnh khác thấy xơ gan; chẩn đoán hình ảnh một bệnh khác nhưng lại
phát hiện được hình ảnh xơ gan...
Thể xơ gan còn bù tốt, bệnh nhân thường có các dấu hiệu sau:
rối loạn tiêu hóa như ăn không tiêu, đầy bụng, trướng hơi; đau tức nhẹ vùng hạ
sườn phải; chảy máu cam không rõ nguyên nhân; nước tiểu thường có màu vàng sẫm;
suy giảm tình dục: nam thì liệt dương, nữ thì vô kinh và vô sinh; gan hơi to và
chắc, lách to quá bờ sườn; có mao mạch ở lưng và ngực, hay nổi mẩn đỏ ở lòng
bàn tay; lông ở nách, ở bộ phận sinh dục thưa thớt; móng tay khô trắng; nam
giới: tinh hoàn teo nhẽo, vú to. Xét nghiệm thấy: albumin giảm, gama globulin
tăng; men maclagan tăng trên 10 đơn vị; siêu âm thấy gan to, vang âm của nhu mô
gan thô, không thuần nhất; soi ổ bụng và sinh thiết thấy tổn thương xơ gan. Thể
bệnh này có thời gian ổn định trong nhiều năm, nhưng thường tiến triển nặng dần
từng đợt, nhất là khi bị viêm nhiễm làm cho bệnh xơ gan trở thành mất bù hoặc
biến chứng nặng.
Thể xơ gan mất bù, bệnh nhân có các triệu chứng: gầy sút
nhiều, chân tay khẳng khiu, huyết áp thấp; bị rối loạn tiêu hóa thường xuyên,
chán ăn, ăn không tiêu, đại tiện phân lỏng, phân sống; mệt mỏi thường xuyên, ít
ngủ, giảm trí nhớ; chảy máu cam, chảy máu chân răng; da mặt xạm; có nhiều đám
xuất huyết ở da bàn chân, bàn tay, vai, ngực; phù hai chân; có cổ trướng, tuần
hoàn bàng hệ; lách to hơn bình thường, chắc. Xét nghiệm: albumin giảm, gamma
globulin tăng cao; bilirubin máu, men transaminaza tăng trong các đợt tiến
triển; hồng cầu, bạch cầu. tiểu cầu thường giảm; chụp và soi thấy giãn tĩnh
mạch thực quản; siêu âm thấy trên mặt gan có nhiều nốt đậm âm, có hình ảnh giãn
tĩnh mạch cửa, giãn tĩnh mạch lách...; nội soi ổ bụng thấy gan to, hoặc teo
nhỏ, nhạt màu; trên mặt gan có những u nhỏ đều, hay to nhỏ không đều; lách to,
có dịch ổ bụng.
Cần một chế độ chăm sóc và dinh dưỡng hợp lý
Bệnh nhân xơ gan cần chế độ ăn uống, nghỉ ngơi thích hợp:
khi bệnh tiến triển có cổ trướng, cần được nghỉ ngơi tuyệt đối. Ăn uống đủ
chất, hợp khẩu vị của bệnh nhân, phải đảm bảo đủ calo (2.500 - 3.000
calo/ngày); ăn nhiều đạm (100g/ngày); nhiều vitamin C, vitamin nhóm B; hạn chế
ăn mỡ; bệnh nhân chỉ ăn nhạt khi có phù nề. Nếu có dấu hiệu hôn mê gan phải hạn
chế lượng đạm trong khẩu phần ăn. Dùng thuốc cải thiện chuyển hóa tế bào gan và
các nội tiết tố glucocorticoit; thuốc hỗ trợ chuyển hóa tế bào gan như vitamin
C, B12, cyanidanol... Dùng phối hợp thuốc Nam như: nhân trần, actiso, tam
thất... Điều trị cổ trướng: dùng thuốc
lợi tiểu chống thải kali.
Lời khuyên của bác sĩ
Bệnh xơ gan nếu để tiến triển đến giai đoạn cuối, gan bị
thoái hóa, tổn thương không hồi phục được, vì vậy việc phòng tránh bệnh xơ gan
là vấn đề rất quan trọng. Mọi người có thể áp dụng các biện pháp ngăn chặn,
loại trừ các nguyên nhân xơ gan như phòng viêm gan virut B và C bằng các biện
pháp vệ sinh cá nhân thật tốt; tiêm phòng bệnh viêm gan virut B cho trẻ em và
những người lớn chưa bị bệnh; phải làm tốt công tác vô khuẩn và khử khuẩn mỗi
khi tiêm truyền, châm cứu; an toàn truyền máu. Sinh hoạt lành mạnh: hạn chế
hoặc bỏ hẳn rượu, bia, bỏ hút thuốc lá. Hàng ngày ăn uống đủ chất: đạm, đường,
béo, vitamin và khoáng chất. Phòng nhiễm các bệnh giun sán bằng cách thực hiện
ăn chín, uống sôi, không ăn cá hay hải sản tái, sống hoặc chưa nấu chín kỹ,
không ăn rau sống, không uống nước lã. Khi có bệnh gan mật cần điều trị tích
cực.
BS. Phạm Phú Vinh