>
Cháo ấu tẩu
“Chưa ăn cháo ấu tẩu thì chưa đến Hà Giang”, câu nói này quả thực không sai. Cháo ấu tẩu ở Hà Giang được làm từ nguyên liệu là củ ấu tẩu (còn có tên gọi ô đầu, phụ tử), một loại củ có chất độc cực mạnh thường mọc trên đá vùng đồi núi phía bắc. Bề ngoài giống củ ấu miền xuôi, nhưng bên trong lại khác hẳn bởi củ ấu tẩu rất cứng và độc. Chất độc của củ ấu tẩu có thể gây tử vong, song lại là một vị thuốc quý có tác dụng chữa bệnh. Qua cách chế biến tài tình của đồng bào dân tộc, củ ấu tẩu trở thành một món ăn mang hương vị đặc biệt và rất tốt cho sức khỏe.
Một bát cháo ấu tẩu là tổng hòa của các mùi vị: mùi thơm của nếp, vị ngọt của chân giò, vị béo ngậy của trứng, vị chua của măng cùng vị bùi hơi đắng của ấu tẩu.
Thắng dền
Đến Hà Giang, bạn không nên bỏ qua thắng dền, một món ăn chơi khá phổ biến của người dân nơi đây. Thắng dền là món bánh ăn chơi mùa đông, nên phải khi có gió lạnh tràn về thì người ta mới bắt đầu làm bánh. Thắng dền thoạt nhìn trông giống bánh trôi tàu ở Hà Nội, bánh cống phù ở Lạng Sơn, nhưng lại có cách chế biến và hương vị khác biệt, khiến du khách ăn thử một lần sẽ thấy ấm áp khó quên.
Nước dùng chan thắng dền được làm từ đường hoa mai, dừa và gừng, tuy nhiên mỗi người làm bánh lại có bí quyết pha chế theo định lượng riêng để đảm bảo độ cay, ngọt vừa phải của món bánh. Thắng dền thơm ngon hay không chính là ở bát nước dùng, phải hài hòa giữa vị ngọt của đường, béo ngậy của dừa và vị vay se se của gừng tươi. Khách ăn thường bỏ một hai viên thắng dền vào miệng, nhẩn nha cho từng hương vị tan ra nơi đầu lưỡi, ngon đến khó lòng cưỡng lại.
Thắng cố
Nhiều người ví lên vùng cao nguyên cực Bắc mà chưa thưởng thức món thắng cố và uống chén rượu ngô thì coi như vẫn chưa thấy được nét văn hóa đặc trưng của đất và tình người cao nguyên đá Đồng Văn.
Thắng cố còn được gọi là “lẩu dân tộc”, là món ăn độc đáo của người Hà Giang có mùi thơm ngậy và vị bùi béo.
Thắng cố được làm từ “lục phủ ngũ tạng” bò, ở đây không có thắng cố ngựa vì lòng ngựa bây giờ đắt và ít. Ngoài muối và chút ít mì chính, gia vị cho món thắng cố cần phải có thảo quả, địa điền nướng thơm, tán nhỏ, ướp vào thịt trước lúc đem xào.
Bánh tam giác mạch
Bánh tam giác mạch của người Hà Giang được làm từ hạt tam giác mạch - thứ mà ít người cất công lên tới Hà Giang để ý bởi mải say trong những cánh hoa tam giác mạch muôn hồng nghìn tía.
Cuối mùa thu, người dân thu hoạch tam giác mạch, hạt của chúng được phơi khô, một phần dùng ủ tạo thành loại men hồng mi nổi tiếng, một phần có thể xay bột làm thành món bánh tam giác mạch.
Bánh tam giác mạch bây giờ ít người làm vì nhọc công mà giá bán chẳng đáng là bao. Tuy nhiên, nếu chịu khó rảo quanh chợ phiên, bạn có thể bắt gặp những chiếc bánh tím to bằng hai bàn tay với giá chỉ 10.000 đồng. Người Mông đi chợ phiên thường mua bánh tam giác mạch để ăn cùng thắng cố, như cách họ ăn bánh ngô, bánh gạo hay xôi bảy màu.
Rượu ngô
Rượu ngô ở Hà Giang được nấu từ ngô do chính người dân tộc ở đây trồng ra. Ngô được ủ với loại men lá truyền thống nên khi uống rượu du khách sẽ thấy vị ngọt, thơm của ngô cùng vị cay cay nóng nóng của men. Rượu ngô có độ cồn không cao như những loại rượu gạo miền xuôi, trung bình khoảng 25 – 30 độ nên người uống rượu sẽ không quá lo bị say hay mệt.
Rượu ngô ở Hà Giang nấu xong được sử dụng trong những ngày Tết, ngày Lễ và trong phiên chợ vùng cao, đặc biệt là thứ không thể thiếu trong các phiên chợ vùng cao.
Rêu nướng
Nếu như thắng dền là món ăn chơi thì rêu nướng lại là đặc sản Hà Giang không thể thiếu trong bữa ăn của người dân tộc Tày, ở xã Xuân Giang. Rêu nướng là món ăn đặc sản Hà Giang lạ miệng, ăn ngon, bổ mà lại có hương vị rất riêng. Rêu được người dân tộc Tày đi lấy ở những khe đá dưới suối, rêu tươi được họ đem rửa sạch và vò hết nhớt mới đem về làm món rêu nướng.
Cam sành Bắc Quang
Hà Giang là một trong những tỉnh có diện tích trồng cam lớn nhất của cả nước, tập trung tại ba huyện Vị Xuyên, Bắc Quang và Quang Bình. Trong đó, cam sành Bắc Quang là loại trái cây được nhiều người tiêu dùng biết đến bởi hương thơm, vị ngon đậm đà.
Cam sành Bắc Quang quả to, tròn, vỏ sần sùi, màu xanh, cho vị ngọt thanh, mọng nước, có mùi đặc trưng của cam sành. Vì có cùi dày nên loại cam này có thể để được đến 20 ngày mà không bị hư. Đã từ lâu, cam sành đã trở thành thứ đặc sản nức tiếng, là thứ quà quý mà mỗi người đi xa muốn nhớ về Bắc Quang. Có được hương vị đặc trưng, thơm ngon này cũng là nhờ điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng không giống với bất cứ vùng đất nào.
Mật ong bạc hà Đồng Văn
Mật ong bạc hà Đồng Văn có vị ngọt đậm đà khác hẳn mật ong của vùng khác, chúng êm dịu, thơm ngon, bổ dưỡng và nhất là mùi hương đặc biệt.
Loại mật ong này có mùi thơm rất riêng, màu vàng ánh xanh, ngọt lịm, hương thơm man mát đặc biệt dễ chịu. Thứ mật này có giá trị bồi dưỡng sức khỏe – một thứ thuốc bổ rất cần thiết cho người già và trẻ nhỏ, bên cạnh đó còn có tác dụng chữa bệnh về đường hô hấp, tiêu hóa, làm cho da dẻ hồng hào. Chính vì thế, mật ong bạc hà có giá thành cao nhất trong các loại mật ong.
Mật ong bạc hà là đặc sản quý hiếm chỉ có riêng ở vùng cao nguyên đá Đồng Văn, nơi có loài hoa bạc hà tím biếc tỏa hương thơm dịu nhẹ.
Cơm lam Bắc Mê
Mỗi dân tộc ở mỗi vùng miền lại có cách chế biến thành hương vị riêng, nhưng cơm lam Bắc Mê của người Tày mang một hương vị đậm đà đặc biệt, để lại ấn tượng trong lòng du khách.
Cơm lam thường được làm trong ống tre, ống nứa, nhưng ngon nhất vẫn là dùng cây hóp non (hóp là một loại cây thuộc họ tre). Cây được chọn làm cơm không quá non hay quá già, đồng bào hay gọi đó là cây “bánh tẻ”. Sở dĩ chọn như vậy vì lúc đó ống cây hóp dày, trữ một lượng nước đáng kể, nước này trong vắt và có mùi thơm thanh mát. Ống hóp được chọn phải có lóng dài, vỏ ngoài tươi và xanh, thân ống to vừa phải, cơm ở bên trong mới được chín đều.
Lợn cắp nách
Lợn cắp nách có tên gọi rất đặc biệt mà ai cũng tò mò không biết cái tên đó sinh ra như thế nào. Sở dĩ chúng được gọi như vậy vì thân hình của con lợn này khá bé mà người dân khi bắt lọ hay để ôm thọt vào người hay treo dưới nách. Hơn nữa, lợn cắp nách được ra đời từ thói quen chăn nuôi lạc hậu của bà con các dân tộc vùng cao của Lào Cai như: Dao, Thái, Mông… Đây thực chất là giống lợn đặc trưng truyền thống được lai giữa lợn rừng và lợn Mường và việc nuôi giữ khá đơn giản. Thường thì sau khi lợn mẹ sinh ra lợn con, chúng được thả rông mặc cho mưa nắng, không có chuồng trại, không được chăm sóc. Những con lợn phải tự kiếm thức ăn từ những cây củ dại ở ngoài vườn, rừng… thỉnh thoảng mới được cho ăn những bắp ngô, củ sắn.
Thịt trâu, lợn gác bếp
Hà Giang là một tỉnh miền núi phía bắc với nhiều dân tộc anh em sinh sống với nhau nên tục gác thịt lên bếp đã trở thành thói quen (phong tục thông lệ) trong mỗi gia đình. Từ bao đời, thịt trâu, lợn gác bếp đã trở thành món ăn không thể thiếu và là đặc sản Hà Giang mà du khách không thể bỏ qua khi đến đây.
Thịt trâu, lợn gác bếp thường là những thớ thái dọc dài, từng miếng thịt trâu – lợn một được xiên vào những que to rồi treo lên gác bếp. Trước khi mang gác bếp, người dân đã tẩm các gia vị vào thịt như ướp thịt với các gia vị khác như ớt, gừng, đặc biệt là mắc khén.
Phở chua
Phở chua Hà Giang thực chất được lan sang Hà Giang từ Trung Quốc, mà người ta vẫn hay gọi là “Lường Pàn” nghĩa là “Phở mát”. Món ăn này có vị chua chua, lạ miệng ăn rất mát nên được nhiều người yêu thích vào mùa hè.
Ngày xưa, phở chua hay được người dân tộc sử dụng trong các đám cỗ của gia đình và thường thì không thể thiếu. Nhưng bây giờ, phở chua không chỉ là món ăn cỗ trong gia đình mà chúng đã phổ biến được nhiều người lựa chọn là món điểm tâm. Những du khách tới Hà Giang, nghỉ chân ven đường cũng không quên lựa chọn cho mình bát phở chua để thoả cơn đói.
Xôi ngũ sắc
Dạo một vòng phố cổ Đồng Văn buổi sáng, gần cuối phố là hàng xôi rất ngon. Quán tuy đơn sơ vài ba thức xôi nhưng khách mua đông làm cô bán hàng phải xới luôn tay. Xôi ngũ sắc được chú ý và chọn mua nhiều nhất bởi chỉ thoáng nhìn qua màu sắc bắt mắt, nhiều thực khách đã có cảm giác “ưng cái bụng”.
Tùng Anh (th)/Báo Gia đình & Xã hội