Giãn tĩnh mạch thực quản là biến chứng của tăng áp lực tĩnh mạch cửa, các tĩnh mạch mở rộng ở phần dưới thực quản, ống nối cổ họng và dạ dày. Đa phần bệnh nhân phát hiện được do chảy máu tiêu hóa, nôn ra máu nhiều. Nếu không được xử lý kịp thời bệnh nhân có thể tử vong. Đây là hội chứng hay gặp ở người bệnh xơ gan, chiếm tới 50%. Tỷ lệ tử vong của bệnh nhân bị vỡ giãn tĩnh mạch thực quản nếu có xơ gan khoảng 40 - 70%, tuỳ thuộc vào mức độ suy gan.
Vì sao bị giãn tĩnh mạch thực quản?
Giãn tĩnh mạch thực quản (varices) là bất thường, các tĩnh mạch mở rộng ở phần dưới của thực quản - ống nối cổ họng và dạ dày. Xảy ra thường xuyên nhất ở những người bị bệnh gan nghiêm trọng. Đôi khi, giãn tĩnh mạch thực quản có thể vỡ, gây chảy máu đe dọa tính mạng.
Giãn tĩnh mạch thực quản - Các mạch máu có thể trở nên mở rộng và có nhiều khả năng vỡ.
Nguyên nhân gây giãn tĩnh mạch thực quản chính là nguyên nhân làm tăng áp tĩnh mạch cửa, bao gồm: Tắc trước xoang: do chèn ép từ các nhánh lớn tĩnh mạch cửa trở ra hoặc chèn ép từ các nhánh nhỏ tĩnh mạch cửa (tiểu thùy) trở lên; Tắc tại xoang; Tắc sau xoang: Tắc trong gan do chèn ép tĩnh mạch trên gan nhỏ (tiểu thùy), phổ biến là do xơ gan. Tắc ngoài gan do chèn ép tĩnh mạch trên gan trở lên; Tăng áp tĩnh mạch cửa không do tắc mà do luồng máu đến nhiều hoặc tăng áp tĩnh mạch cửa không rõ nguyên nhân (bệnh banti).
Cần thận trọng ở bệnh nhân xơ gan
Bệnh sẽ không có biểu hiện rõ rệt nếu bệnh nhân không bị đi ngoài, nôn ra máu. Tuy nhiên, biến chứng hay gặp nhất là bệnh nhân có thể bị tái phát hiện tượng chảy máu... Các dấu hiệu và triệu chứng của chảy máu thực quản varices bao gồm: nôn ra máu, phân có máu, sốc trong trường hợp nghiêm trọng.
Thực quản varices là điển hình thường xuyên nhất của biến chứng xơ gan. Một số bệnh gan có thể dẫn đến xơ gan: viêm gan virut B, bệnh gan do rượu và xơ gan đường mật; Máu đông (huyết khối). Một cục máu đông trong các tĩnh mạch cửa hoặc trong một tĩnh mạch có nguồn cấp vào trong tĩnh mạch cửa được gọi là các tĩnh mạch lách có thể gây ra varices thực quản; Nhiễm ký sinh trùng có thể gây hại cho gan, cũng như phổi, ruột và bàng quang; Hội chứng gây ra máu trở lại trong gan... Chính vì vậy, người mắc bệnh xơ gan cần thăm khám bác sĩ thường xuyên để phát hiện bệnh. Nếu đã được chẩn đoán mắc bệnh gan, hãy hỏi bác sĩ về nguy cơ giãn tĩnh mạch thực quản và làm thế nào có thể làm giảm nguy cơ bị các biến chứng. Nếu đã được chẩn đoán với varices thực quản, bác sĩ có thể hướng dẫn phải thận trọng với những dấu hiệu chảy máu. Một khi đã có chảy máu, nguy cơ khác là tăng lên rất nhiều. Trong một số trường hợp, chảy máu có thể gây ra sự mất khối lượng máu rất nhiều dẫn đến sốc và có thể dẫn đến tử vong.
Điều trị thế nào?
Mục tiêu chủ yếu trong điều trị varices thực quản là để ngăn chặn chảy máu. Phương pháp điều trị để ngăn ngừa chảy máu, làm giảm áp lực máu trong tĩnh mạch cửa có thể làm giảm nguy cơ chảy máu thực quản varices.
Nếu bệnh nhẹ, có thể điều trị nội khoa, nhưng khi đã xuất hiện chảy máu thì dùng thuốc đơn thuần và một số dự phòng vỡ tĩnh mạch thực quản thắt tĩnh mạch thực quản thì hiệu quả chưa cao. Đa số những người này cần được phẫu thuật. Giãn tĩnh mạch thực quản chảy máu là đe dọa tính mạng và ngay lập tức điều trị là cần thiết: Sử dụng dải đàn hồi để buộc chảy máu tĩnh mạch; Tiêm thuốc vào tĩnh mạch chảy máu; Các loại thuốc để làm chậm dòng chảy của máu vào tĩnh mạch cửa hoặc chuyển hướng lưu lượng máu đi từ tĩnh mạch cửa...
Duy trì lối sống lành mạnh để phòng bệnh
Nếu đã được chẩn đoán mắc bệnh gan, có thể lo lắng về nguy cơ biến chứng nặng hơn. Hãy hỏi bác sĩ về các chiến lược để tránh biến chứng bệnh gan. Nó có thể giúp đỡ để thực hiện các bước giữ gan càng khỏe mạnh càng tốt, chẳng hạn như: Không uống rượu, chọn một chế độ ăn uống đầy đủ các loại trái cây và rau quả. Chọn toàn bộ ngũ cốc và các nguồn protein nạc. Giảm lượng thức ăn béo và chiên; Duy trì một trọng lượng cơ thể hợp lý; Cẩn thận khi dùng hóa chất trong sinh hoạt như hóa chất gia dụng, thuốc xịt côn trùng...; Giảm nguy cơ viêm gan: Bảo vệ bản thân bằng cách tiêm vaccin phòng viêm gan và sử dụng bao cao su khi sinh hoạt tình dục tránh lây nhiễm virut viêm gan B.
Các thống kê cho thấy, có đến 50% người mắc bệnh xơ gan bị giãn tĩnh mạch thực quản. Mỗi năm, số người bị giãn tĩnh mạch thực quản tăng khoảng 5 - 15%. Khi giãn tĩnh mạch thực quản chuyển sang biến chứng nặng, tĩnh mạch thực quản sẽ bị vỡ. Nếu bệnh nhân không xơ gan, mức độ tử vong từ 5 - 10%. Nếu kèm theo xơ gan, tỷ lệ tử vong lên tới 40 - 70%. Với bệnh nhân vỡ tĩnh mạch thực quản, 40% trường hợp tự ngưng chảy máu. Thế nhưng, trong vòng 6 tuần sẽ có 30% chảy máu trở lại và trong vòng một năm, tỷ lệ chảy máu tái phát lên đến 70%.
BS. Nguyễn Phương Anh