Bệnh do giun sán ký sinh xảy
ra khá phổ biến tại nước ta nhưng nhà nước và ngành y tế chưa xem xét đầu tư
một cách thích hợp để tổ chức thực hiện các biện pháp phòng chống. Trên thực
tế, để điều trị bệnh giun sán có hiệu quả cần tuân thủ các nguyên tắc và phương
pháp quy định...
Ngoài bệnh giun sán thường
gặp, còn có một số bệnh ký sinh trùng mới nổi gây lo lắng cho người dân.
Nguyên tắc điều trị bệnh giun
sán
Muốn điều trị bệnh giun sán
có hiệu quả, cần bảo đảm các nguyên tắc cơ bản như chọn lựa thuốc, tập trung
thuốc có nồng độ cao; dùng thuốc tẩy sau thuốc điều trị, xử lý giun sán được
tẩy ra và thực hiện các biện pháp vệ sinh sau khi tẩy giun sán; đồng thời phải
điều trị tẩy giun sán định kỳ theo yêu cầu.
Việc chọn lựa thuốc phải bảo
đảm loại thuốc được sử dụng có tác dụng hiệu quả đối với nhiều loại giun sán vì
ở nước ta tình hình nhiễm nhiều loại giun sán phối hợp chiếm tỷ lệ cao. Một
người thường có thể bị nhiễm từ 2 - 3 loại giun sán.
Khi điều trị, cần tập trung
dùng thuốc với nồng độ cao để có tác dụng mạnh đến các loại giun sán. Muốn thực
hiện được vấn đề này, cần cho bệnh nhân uống thuốc vào lúc đói nhưng không đói
quá vì dễ gây nên ngộ độc thuốc. Nên dùng thuốc nhuận trường hoặc thuốc
tẩy để tẩy sạch chất nhầy bao phủ trên
cơ thể các loại giun sán, giúp cho thuốc ngấm được nhiều vào giun sán nhằm nâng
cao hiệu quả điều trị. Phải chọn loại thuốc có độc tính thấp nhưng có hiệu quả
cao.
Sau khi uống thuốc điều trị
giun sán, nên dùng thuốc tẩy để tống nhanh các loại giun sán ra khỏi cơ thể,
tránh sự nhiễm độc do độc tố của giun sán bị chết hoặc bị vữa nát, đồng thời
phòng ngừa được khả năng giun sán có thể phục hồi sống trở lại. Khi chọn lựa
thuốc điều trị, nên chọn những loại thuốc được bào chế đã có thêm cả thuốc
nhuận trường phối hợp.
Sau khi tẩy giun sán ra khỏi
cơ thể, phải xử lý chúng để tránh gây ô nhiễm môi trường vì giun sán thường
chứa đựng một lượng trứng rất lớn.
Cũng ngay sau khi tẩy giun,
cần áp dụng các biện pháp vệ sinh cá nhân, vệ sinh ăn uống và vệ sinh môi
trường sống để phòng chống sự tái nhiễm. Ở nước ta, môi trường ngoại cảnh
thường bị ô nhiễm nặng nề với các mầm bệnh giun sán và đây là cơ sở tạo điều
kiện thuận lợi cho sự tái nhiễm giun sán.
Sau đợt điều trị giun sán,
nên có kế hoạch điều trị định kỳ tối thiểu từ 6 - 12 tháng một lần để phòng
chống tái nhiễm và tránh các biến chứng có thể xảy ra. Việc điều trị giun sán
định kỳ được xem là một giải pháp bổ sung cho chương trình phòng chống suy dinh
dưỡng ở những vùng có bệnh giun sán lưu hành. Ở Tanzania, các nhà khoa học đã
nghiên cứu và ghi nhận tỉ lệ tăng trọng lượng cơ thể của nhóm trẻ em được điều
trị giun sán định kỳ lớn hơn 9% so với nhóm trẻ em đối chứng không được điều
trị giun sán.
Giun bò dưới da
Phương pháp điều trị
Khi điều trị bệnh giun sán,
tùy theo tình hình thực tế và điều kiện khả năng cho phép của mỗi địa phương,
có thể sử dụng phương pháp điều trị hàng loạt hoặc điều trị chọn lọc.
Điều trị hàng loạt:
Điều trị hàng loạt có chu kỳ
cho tập thể là phương pháp điều trị cho toàn bộ dân cư sống trong khu vực. Đây
là một trong những biện pháp can thiệp rất có hiệu quả trong công tác phòng
chống các bệnh giun sán truyền qua đất. Phương pháp điều trị hàng loạt mặc dù
được công nhận là một trong những biện pháp có hiệu quả nhất trong công tác
phòng chống các bệnh giun sán truyền qua đất nhưng việc đầu tư tài chính đối
với phương pháp này khá tốn kém.
Mục đích của việc điều trị
hàng loạt không phải để tẩy hết giun sán ra khỏi cơ thể con người mà chỉ để
giảm cường độ nhiễm bệnh và giảm tần số lan truyền bệnh. Khi áp dụng phương
pháp điều trị hàng loạt, cần đặc biệt chú ý tốc độ tái nhiễm. Nên nghiên cứu
cách thức sử dụng thuốc, tần số, khoảng cách... để chọn lựa biện pháp tốt nhất
nhằm giảm tỉ lệ nhiễm và giảm tốc độ tái nhiễm.
Thuốc được sử dụng trong điều
trị hàng loạt phải là loại thuốc ít độc, an toàn, có thể sử dụng rộng rãi trong
nhân dân, không gây biến chứng. Hiện nay các loại thuốc điều trị an toàn, hiệu
quả cao đối với nhiều loại giun sán là albendazole, mebendazole. Các nhà khoa
học và y học khuyến cáo nên dùng thuốc điều trị tẩy giun mỗi năm khoảng 3 lần,
cách nhau 4 tháng. Nếu thực hiện trong 3 năm liền liên tục sẽ có tỉ lệ tái
nhiễm thấp nhất.
Điều trị chọn lọc:
Điều trị chọn lọc là phương
pháp can thiệp chỉ sử dụng để điều trị cho một nhóm người ở trong một khu vực
nhất định. Mục đích của phương pháp này nhằm xây dựng biện pháp điều trị chọn
lọc đối với các đối tượng bị nhiễm giun sán nặng như trẻ em là đối tượng có
nguy cơ bị nhiễm giun sán cao nhất, cường độ nhiễm nặng nhất, ý thức vệ sinh
kém nhất... nên trẻ em là nguyên nhân gây ô nhiễm mầm bệnh giun sán thải ra
ngoại cảnh nhiều nhất, mạnh nhất và cũng chính là đối tượng bị tái nhiễm nhanh
nhất. Qua kết quả nghiên cứu, các nhà khoa học nhận thấy rằng chỉ cần tập trung
điều trị cho đối tượng trẻ em dưới 16 tuổi, một đối tượng chiếm khoảng 50% dân
số, cũng làm giảm được tỉ lệ nhiễm, cường độ nhiễm giun sán trong cả cộng đồng.
Cũng đã có quan niệm cho rằng nếu chọn lọc những người có cường độ nhiễm nặng
nhất và tập trung điều trị cho đối tượng này cũng sẽ mang lại hiệu quả tương
tự.
Phương pháp điều trị chọn lọc
cũng có thể đạt được hiệu quả tương đương với phương pháp điều trị hàng loạt
nhưng đầu tư về mặt tài chính ít tốn kém hơn, tiết kiệm được thời gian, công
sức, nhân lực và đặc biệt có thể tiết kiệm được khoảng 50% kinh phí. Các nhà y
học thường khuyến cáo áp dụng phương pháp điều trị chọn lọc đối với một số bệnh
giun truyền qua đất, chúng có đặc điểm là loại giun dễ bị mắc nhất, tỉ lệ nhiễm
cao, cường độ nhiễm nặng và thậm chí có thể áp dụng đối với một số loại bệnh ký
sinh trùng khác.
Một số thuốc chủ yếu điều trị
giun sán
Thuốc điều trị giun sán chủ
yếu nói chung có nhiều loại, trong đó cần phân biệt thuốc điều trị giun và
thuốc điều trị sán.
- Thuốc điều trị giun gồm có
các loại như thuốc piperazin (diethylen diamin) với tên biệt dược là piperal,
piperazin citrat, piperol, antepar...; thuốc levamisol với tên biệt dược là
levaris, decaris, solaskil...; thuốc mebendazole với biệt dược: vermox,
fugacar, soltric...; thuốc albendazole với: zentel, zenben, alzental...; thuốc
pyrantel với: combantrin, antiminth, panatel...; thuốc thiabendazole (mitezol);
thuốc diethylcarbamazin với: DEC, banocid, notezin...
Trong phương pháp điều trị
chọn lọc đối với các loại giun truyền qua đất như giun đũa, giun tóc và giun
móc trên đối tượng trẻ em, đặc biệt là học sinh tiểu học; WHO khuyến cáo nên sử
dụng hai loại thuốc bảo đảm an toàn, có hiệu quả, ít tác dụng phụ là
mebendazole và albendazole dùng liều duy nhất.
Thuốc điều trị sán gồm có các loại như thuốc
niclosamid với tên biệt dược là yomesal, niclocide, tamox...; thuốc
praziquantel với: pratez, bilcitrid, cesol...
TTƯT.BS. NGUYỄN VÕ HINH