Đặc biệt các bạn rất thích hoặc có những hành vi thử nghiệm như: ý thức được về tình dục, rất thích thử sức mình, thích khẳng định mình và thích thoát ly sự kiểm soát của bố mẹ…do thiếu hiểu biết nên những hành vi thử nghiệm đó thường có nguy cơ gây hại cho sức khỏe và xã hội.
Do đó trong giai đoạn này các bạn cần có hiểu biết đầy đủ để làm chủ được quá trình diễn biến tâm lý, không hoang mang, dao động hoặc có những hành vi dại dột để tránh những sai lầm không đáng có. Nếu được như vậy các bạn sẽ thấy rằng sự thay đổi tâm lý này đem đến cho bạn sự “khám phá” kỳ diệu của cuộc sống.
Những lo lắng vụn vặt
Trong giai đoạn này, có nhiều thay đổi về mặt sinh lý, những thay đổi đó đôi khi làm bạn thắc mắc, so sánh, lo lắng, xấu hổ…
Tuổi dậy thì có thể đến hơi sớm với bạn này nhưng lại bắt bạn khác phải “đợi chờ” đôi chút, nên tuy cùng tuổi nhưng nhiều bạn trông “phổng phao” hơn các bạn khác. Nếu bạn chậm hơn bạn khác thì cũng đừng lo vì rồi sẽ đến lượt bạn, còn nếu bạn “nhanh chân” hơn thì cũng sẽ không trở thành người khổng lồ đâu.
Với cơ quan sinh dục thì kích cỡ, mầu sắc, tư thế của các bộ phận ở mỗi người sẽ khác nhau, bạn không cần lo lắng quá nhiều đến vấn đề đó. Chỉ có những vấn đề bất thường, cản trở sự hoạt động bình thường của cơ thể và cơ quan sinh dục thì mới đáng lo và cần đi khám và xử lý chuyên khoa kịp thời. Ví như, có bạn nam thắc mắc vì dường như hai tinh hoàn không lớn bằng nhau hoặc bên cao bên thấp. Đây cũng là hiện tượng sinh lý hoàn toàn bình thường. Điều quan trọng là bạn không thấy tự nhiên “mất” đi đâu một bên tinh hoàn hoặc tinh hoàn “đi chơi” lung tung, lúc ở dưới, lúc ở trên vì đây là hiện tượng tinh hoàn lạc chỗ và cần can thiệp ngoại khoa sớm. Ở bạn trai còn có hiện tượng mộng tinh. Các bạn đừng lo lắng hoặc xấu hổ về điều này vì đó là hiện tượng tự nhiên, nằm ngoài sự kiểm soát của con người. Nhưng nếu thường xuyên xảy ra thì cần phải đến bác sĩ chuyên khoa để thăm khám và chữa trị. Có nhiều bạn nam băn khoăn hỏi rằng: Có “giấc mộng ướt” cũng có nghĩa là đã lớn rồi phải không? Điều này vừa đúng lại vừa sai bởi vì đó chỉ là biểu hiện của người mới lớn thôi chứ chưa thực sự là người đã trưởng thành.
Những thay đổi về cấu trúc của cơ quan phát âm dẫn đến hiện tượng vỡ giọng là thỉnh thoảng giọng bạn lại the thé hoặc nghe như bị vỡ khi nói. Điều này làm cho nhiều bạn trai thấy xấu hổ vì nó thường đến rất bất ngờ và không thể lường trước được khi nào nó lại giở quẻ. Sau đó, giọng nói của bạn sẽ lại bình thường, nhưng có thể ngay sau đó lại the thé. Khi vỡ giọng, bạn có thể khó chịu vì bị mọi người trêu chọc nhưng đây chỉ là một hiện tượng nhất thời thôi. Sau đó bạn sẽ có được “chất giọng ấm áp của người đàn ông” đấy. Bởi vì, giống như mọi thay đổi khác của tuổi dậy thì, đó là một hiện tượng hoàn toàn bình thường và nó sẽ qua đi khi bạn đi qua tuổi dậy thì.
Sự thay đổi về nội tiết tố và nhiều yếu tố khác làm xuất hiện mụn trứng cá, nó thường làm các bạn mất tự tin, nhất là với các bạn gái. Các bạn cũng đừng quá lo lắng về điều này, chỉ cần chịu khó vệ sinh là mụn trứng cá sẽ ít đi.
Phát triển trí lực
Tuổi dậy thì là thời kỳ hoàng kim để phát triển trí lực. Chẳng hạn về sức nhớ, nam từ 11-12 tuổi, nữ từ 10-11 chuyển từ ghi nhớ máy móc đã phát triển một phần sang ghi nhớ có ý nghĩa. Nam từ 14-15 tuổi, nữ từ 13-14 tuổi, nhớ được từng phần theo ý nghĩa đã phát triển tới nhớ được theo ý nghĩa toàn bộ. Lại như về tư duy, tự tư duy cụ thể, tư duy lấy tôi làm trung tâm đã phát triển tới dư duy logic, trừu tượng. Vì các môn học nhiều thêm, nội dung đã phân biệt, nên tư duy trừu tượng logic được dịp phát triển mạnh. Khả năng phân tích, tổng hợp, suy luận và phán đoán cũng được nâng cao. Rất thích tham gia các hoạt động tranh đua, cùng với sự tự ý thức hơi quá và lòng tự tôn hừng hực, tạo nên sự bất kham, mọi trường hợp đều muốn bộc lộ nguyện vọng mãnh liệt của bản thân. Có khi làm đến cật lực mà lòng cảm thấy rát hào hứng, quên mất sự điều chỉnh sao cho thoả đáng, do đó ảnh hưởng đến sức khoẻ.
Về tính tình
Ở bước đầu và bước vào giữa của tuổi dậy thì, tính tình rất ko ổn định. Sở dĩ như vậy là do tính nết của thanh niên luôn dễ thay đổi giữa khẳng định và phủ định, tích cực và tiêu cực, khẩn trương và buông lỏng, hoạt động và lập lờ, yêu và ghét, vui vẻ và buồn nản, hấp tấp và bình tĩnh, cáu bẳn và bình ổn…. ví dụ xem 1 bộ phim có ý nghĩa, nghe buổi nói chiện cảm động, liền hạ quyết tâm, noi gương nhân vật anh hùng điển hình, làm người tốt việc tốt. Nhưng khi bị bạn bè hoặc bạn học châm chọc dè bỉu, thì họ lại dễ thối chí bỏ cuộc, cho mình là ngốc nghếch. Tính 2 cực ở thanh niên, tất nhiên có nguồn gốc ở cơ chế sinh lý, nhưng nó có nguyên nhân xã hội. Nếu phân tích theo cơ chế sinh lý thì, tính nết là kết quả của hoạt động phối hợp của vỏ đại não và thần kinh giao cảm dưới lớp vỏ đó. Ở tuổi dậy thì chức năng nội tiết phát triển rất mau lẹ, nhưng tác dụng ức chế của vỏ não thì chưa tới mức hoàn hảo, nên có đặc trưng là tính nết ở tuổi này rất thất thường. Còn nếu phân tích theo nguyên nhân xã hội thì, đối với xã hội thanh niên có nhiều nhu cầu rất mãnh liệt, ra sức muốn biểu hiện sức lực của mình. Nhưng chưa có được nhận thức đầy đủ với tính cách phức tạp của xã hội, chưa hiểu thấu tính hợp lý và tính khả thi trong hành vi của bản than, cũng chưa xác lập được một nhân sinh quan đúng đắn, nguyện vọng và hiện thực không sao thống nhất được, nên dẫn đến những xao động rất lớn trong tính tình. Nhưng nhình chung vẫn là tính nết mạnh mẽ, tình cảm phong phú và nhiệt tình sôi sục, đó vốn là mặt chủ đạo của tuổi này.
Phát triển cá tính
Ở thời kỳ này sự tự quan sát, tự đánh giá, tự thể hiện, tự đôn đốc, tự khống chế… đều được tăng cường, đã bắt đầu có cảm nghĩ mình là người lớn, thầm lặng cảm thấy mình đang lớn dần thành người lớn. Vì tự ý thức được như thế nên tính tự giác cũng được nâng cao nhanh chóng, luôn hướng lên trên, ngả theo lẽ phải, nôn nóng tìm kiếm cái cốt lõi của cuộc sống. Trong giai đoạn này các bạn đôi khi còn có những quyết định “táo bạo” hơn nhiều để chứng tỏ mình là một người lớn thực thụ như: thích làm những việc mình thích, lười học, thích đi chơi, hút thuốc lá, uống rượu bia, chơi cờ bạc, đua xe máy, sử dụng ma túy, tụ tập, đàn đúm, đua đòi, ăn diện, yêu đương và có quan hệ tình dục trước hôn nhân…Với những việc như vậy, chắc chắn bạn sẽ gặp phải sự “phản ứng” hoặc “ngăn cấm” của bố mẹ và những lúc này có thể xảy ra những “xung đột” bất đồng. Bạn cảm thấy rất ấm ức, thất vọng vì hình như việc gì mình làm, hoặc những quyết định của mình đều không được công nhận, thay vào đó là thái độ phản đối, bất bình, cãi bướng, hoặc nhiều bạn khôn khéo hơn bằng cách bề ngoài “gọi dạ, bảo vâng” nhưng vẫn làm theo ý mình bằng cách hoạt động “rút vào bí mật”, nói dối… Những lúc như vậy, các bạn không thể hiểu một điều là bố, mẹ là những người nhất mực yêu thương bạn, mong muốn bạn trở thành “con ngoan, trò giỏi”, người có ích cho gia đình và xã hội nên mới như vậy.
Nếu so với người lớn thì ở tuổi này còn dễ bị ảnh hưởng bởi hoàn cảnh bên ngoài, bởi tính nết, tình cảm. Đây là thời kỳ quan trọng để phát triển tính cách và ý thức đạo đức.
Phát triển tâm lý giới tính
Ở tuổi dậy thì có thể chia tâm lý về giói tính ra làm 3 giai đoạn: giai đoạn có ý thức phân biệt người khác giới, khi đến tuổi 14-15, thiếu niên nam nữ bắt đầu phát dục, đặc trưng thứ 2 về giới tính đã lộ rõ, biến đổi về sinh lý dẫn đến biến đổi về tâm lý, ý thức được sự khác nhau giữa hai giới, bắt đầu có thái độ né tránh bạn khác giới. khi không né tránh được thì thẹn thùng, xấu hổ. Trong giai đoạn này thân thể đã phát triển đến mức gần như người lớn thanh niên nam nữ thích gần nhau, nảy sinh tình cảm và mến mộ nhau. Ở giai đoạn này họ thích làm dáng, thích trình diện, thích thể hiện trước bạn khác giới để mong nhânn được tình cảm tốt của đối phương. Giai đoạn “mối tình đầu“ cũng là cuối kỳ tuổi dậy thì, thanh niên nam nữ từ sự gần gũi nhau đi vào giai đoạn tình yêu thầm kín, miên man trong 1 tình yêu lý tưởng giữ kín trong lòng.