Viêm khớp dạng thấp (VKDT) là một bệnh khớp tiến triển kéo dài, đánh dấu bởi các đợt tái phát viêm nhiều khớp. Bệnh nhân thường sưng đau nhiều khớp, gây đau đớn làm mất tạm thời khả năng sinh hoạt hàng ngày và lao động.
Hiện nay tỷ lệ VKDT nặng đã giảm đi nhờ các có các biện pháp điều trị tích cực. Điều trị trong giai đoạn này có mục tiêu chống viêm, giảm đau, phục hồi khả năng vận động của khớp. Đầu tiên là dùng các thuốc giảm đau. Các thuốc này có thể tác dụng lên vị trí đau ở ngoại vi tức là lên các đầu mút thần kinh tại khớp, hay có tác dụng trung ương, lên não bộ. Các thuốc giảm đau hay dùng là paracetamol, efferalgan codein. Cũng có thể dùng aspirin. Aspirin có 3 tác dụng chính. Với liều nhỏ (ít hơn 250 mg/ngày), thuốc có tác dụng chống đông máu, với liều trung bình (từ 500-2000 mg/ngày) thuốc có tác dụng giảm đau. Với liều cao (hơn 2000 mg/ngày) có tác dụng chống viêm. Dù với bất kỳ liều dùng nào thì aspirin cũng không phải là thuốc vô hại, vì thuốc gây tổn thương dạ dày. Ngoài ra có cả các thuốc mới được dùng như tramadol, topalgic. Thuốc giảm đau chứa morphin chỉ được sử dụng rất hãn hữu trong VKDT. Có thể dùng thuốc giảm đau liên tục, còn sau này chỉ cần dùng thuốc khi đau. Trong trường hợp chờ đợi bác sĩ khi bị đau khớp, cần để cho khớp đau được nghỉ ngơi, chườm lạnh khớp và dùng thuốc giảm đau đơn thuần như paracetamol. Thứ hai là dùng thuốc chống viêm chứa corticoid và không chứa steroid (CVKS).
Có rất nhiều thuốc chống viêm không steroid hiện nay có mặt trên thị trường với các dạng bào chế khác nhau như thuốc tiêm bắp, viên, viên nang, gel hay crem bôi ngoài da như felden, voltaren. Tuy nhiên do chúng có tác dụng phụ nguy hiểm lên dạ dày như gây loét dạ dày nên tuyệt đối không kết hợp các thuốc CVKS với nhau và với aspirin, không bao giờ được dùng vượt quá liều cho phép. Thuốc cũng tăng độc tính khi bệnh nhân đồng thời uống rượu hay hút thuốc lá. Một yếu tố nguy cơ khác là stress, ví dụ khi bệnh nhân phải phẫu thuật chẳng hạn. Ở một số bệnh nhân yếu như người cao tuổi, tiền sử loét dạ dày tá tràng, cần phải bổ sung thêm một số thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày. Hiện nay có một số thuốc có tác dụng chọn lọc giảm đau chống viêm nhưng ít có tác dụng phụ lên dạ dày như celebrex là một giải pháp điều trị rất tốt trong những trường hợp này. Ngoài ra cần chú ý phát hiện một số tác dụng phụ của thuốc như tăng huyết áp, hen phế quản, dị ứng thuốc (nổi ban ngoài da).
Đối với mỗi thuốc cần chú ý đến thời điểm thuốc bắt đầu có tác dụng và thời gian tác dụng của thuốc kéo dài trong bao lâu. Có thể chọn loại thuốc dùng nhiều lần trong ngày nếu thời gian tác dụng ngắn (từ 4-8 giờ) hay thuốc dùng một lần trong ngày vì có tác dụng kéo dài trong 24 giờ.
Thuốc chống viêm chứa corticoid cũng thường hay được dùng cho các bệnh nhân rất đau và viêm nhiều khớp. Chỉ xét đến tăng liều corticoid khi đã làm tất cả các biện pháp khác như điều trị không dùng thuốc, nghỉ ngơi, dùng thuốc giảm đau. Khi dùng, có thể áp dụng các biện pháp sau: hoặc tăng liều thuốc đường uống, hoặc tiêm truyền đường tĩnh mạch, hoặc tiêm khớp. Một biện pháp điều trị có hiệu quả nữa là hút dịch và tiêm khớp bằng thuốc chứa corticoid như depomedrol, diprospan. Thuốc có thể làm giảm đau tại khu vực viêm, có tác dụng chống viêm tại chỗ, dừng lại tiến triển của bệnh và làm chậm quá trình tăng sinh bệnh lý của tế bào màng hoạt dịch khớp. Ngoài các biện pháp dùng thuốc, còn có thể làm giảm đau bằng lạnh hay nóng. Áp nóng hay lạnh tuỳ theo tình trạng viêm khớp là các biện pháp ít tốn kém, không nguy hiểm và dễ làm. Áp lạnh lên trên khớp nóng (tức là đang rất viêm) có thể làm giảm đau. Áp nóng lên khớp đang đau nhưng ít viêm có thể làm giảm đau khớp mạn tính, còn tồn tại sau đợt viêm tiến triển.
Để áp lạnh, đơn giản nhất là dùng túi chườm đá. Có thể dùng miếng đắp nhiệt, giải phóng lạnh hay nóng khi làm lạnh hay làm nóng trước khi sử dụng. Đó là các túi chứa chất gelatin có thể hấp thu nóng hay lạnh trong khoảng 10 phút và sau đó giải phóng vào trong khớp đau trong khoảng 1 giờ. Có thể đặt túi trong tủ lạnh hay trong chảo nước nóng. Có thể tắm bồn nước ấm vào buổi sáng để giảm cứng khớp buổi sáng và giảm đau vào cuối ngày. Ngâm nước nóng, ngâm bùn, áp paraffin, dụng cụ điện, siêu âm có thể làm ấm mô và giảm đau. Tuy nhiên không nên sử dụng dụng cụ điện hay siêu âm vì mất nhiều thời gian và tác dụng ít. Để giảm đau không dùng thuốc, bệnh nhân VKDT còn cần trợ giúp kỹ thuật. Đó là các dụng cụ giúp bệnh nhân trong các sinh hoạt hàng ngày như vệ sinh, mặc quần áo, hoạt động dọn dẹp nhà cửa, và nghề nghiệp, như kéo lò xo, mở nắp chai bằng điện... Người bệnh cần chọn giày mềm, nhẹ hay đôi khi cần đặt riêng giày để dành cho các ngón chân bị biến dạng.
TS. BS. Nguyễn Vĩnh Ngọc