Con rắn là một dược liệu quý
từ lâu đời đã được sử dụng làm thuốc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Trên thực
tế, có những loại cây mang tên con vật này cũng có tác dụng phòng chữa nhiều
bệnh. Nhân năm Quý Tỵ sắp đến, xin giới thiệu đến bạn đọc về cách dùng cây lưỡi
rắn - xà thiệt làm thuốc.
Cây lưỡi rắn còn có tên khác
là nọc sởi, xương cá, vương thái tô, đơn đòng, xà thiệt thảo, mai hồng. Bộ phận dùng làm thuốc là toàn cây, thu hái
vào mùa hè thu khi có hoa. Dùng tươi hoặc khô. Cây lưỡi rắn chứa chất
corymbosin, scandosid, asperulosid, asperglavcid, acid geniposidic và một số chất
khác. Theo Đông y, cây lưỡi rắn có tác dụng thanh nhiệt giải độc. Dùng chữa rắn
cắn, sốt rét.
Cây lưỡi rắn (xà thiệt thảo).
Cách dùng xà thiệt thảo làm
thuốc:
Chữa rắn cắn: Khi bị rắn cắn
lập tức buộc garô phía trên vết cắn để nọc khỏi lan theo hệ tuần hoàn; dùng sợi
tóc kéo căng gạt qua gạt lại trên bề mặt vết cắn để làm bật phần ống nọc còn
cắn vào da thịt. Hút máu qua giác hút hay ống hút. Lấy 1 nắm cây lưỡi rắn
(khoảng 100g) rửa sạch, nhai nuốt lấy nước, bã còn lại đắp lên vết cắn. Sau 5 -
7 phút có thể cởi bỏ garô. Sau 2 - 3 giờ uống lại nước sắc cây lưỡi rắn 1 lần.
Chữa sốt rét: Cây lưỡi rắn
6g, mã tiên thảo (cỏ roi ngựa) 6g, thường sơn 6g. Sắc uống.
Cây lưỡi rắn hoa trắng (bạch
hoa xà thiệt thảo).
Cỏ lưỡi rắn hoa trắng
Cỏ lưỡi rắn hoa trắng còn có
tên bạch hoa xà thiệt thảo. Tên khoa học: Hedyotis diffusa Willd. Cỏ lưỡi rắn
và bạch hoa xà thiệt thảo tương đối giống nhau. Nhưng có điểm khác biệt là bạch
hoa xà thiệt thảo ít phân cành hơn. Lá mọc đối, gốc và đầu lá nhọn, dài
1-3,5cm, rộng 1-3mm. Hoa mọc đơn độc hoặc đôi ở kẽ lá, hoa màu trắng, cuống hoa
ngắn. Bộ phận dùng làm thuốc là toàn cây, thu hái vào mùa hè thu khi có hoa.
Dùng tươi hoặc khô. Cây bạch hoa xà thiệt thảo cũng chứa một số chất như trong
cây cỏ lưỡi rắn, ngoài ra còn có stigmasterol, B-sitosterol,
sitosterol-o-glucose… Theo Đông y, bạch hoa xà thiệt thảo vị ngọt hơi đắng,
tính hàn; vào kinh vị, đại tràng và tiểu tràng, được dùng ở nước ta để chữa rắn
cắn, chữa sởi, đậu… Ở Trung Quốc, dùng làm thuốc chữa viêm họng, viêm amidan,
viêm đường tiết niệu, viêm vùng chậu; chữa phế nhiệt, hen suyễn; hỗ trợ ung thư
dạ dày trực tràng, ung thư gan thời kỳ đầu.
Cách dùng bạch hoa xà thiệt
thảo làm thuốc:
Lợi mật, bảo vệ gan: Bạch hoa
xà thiệt thảo 10g, hạ khô thảo 10g, cam thảo 5g. Sắc uống trong ngày.
Trị rắn cắn: Bạch hoa xà
thiệt thảo 20g (tươi 60g). Sắc với 200ml rượu. Gạn nước chia uống 3 lần. Bã đắp vào vết rắn cắn.
Chữa sỏi mật, viêm ống mật:
Bạch hoa xà thiệt thảo 30g, nhân trần 30g, kim tiền thảo 30g. Sắc uống trong
ngày.
Chữa viêm thận cấp: Bạch hoa
xà thiệt thảo 15g, xa tiền thảo 15g, bạch mao căn 30g, chi tử 9g, tô diệp 6g.
Sắc uống.
Trị ho do viêm phổi: Bạch hoa
xà thiệt thảo tươi 40g, trần bì 8g. Sắc uống.
Chữa viêm amidan cấp: Bạch
hoa xà 12g, xa tiền thảo 12g. Sắc uống.
TS. Nguyễn Đức Quang