Điều trị tia xạ là một phương pháp y học đặc biệt sử dụng các bức xạ khác nhau để điều trị khối u. Tùy theo loại khối u và vị trí khối u sẽ lựa chọn loại bức xạ phù hợp.
Khối u đang phát triển hay một ổ tế bào bất thường sẽ nhạy cảm với tia xạ. Bởi vậy, mỗi loại khối u có đáp ứng theo các mức độ khác nhau đối với tia xạ, cũng như đối với các loại điều trị đặc biệt khác: phẫu thuật, hóa chất, miễn dịch... Tia xạ tác động lên cả tế bào lành và tế bào ung thư, nhưng mục đích của điều trị tia xạ nhằm tiêu diệt các tế bào ung thư và chỉ làm tổn thương ít nhất các tế bào lành của cơ thể. Muốn vậy, thông qua việc lập kế hoạch điều trị tia xạ tập trung tiêu diệt khối u và chỉ gây tổn thương tối thiểu cho các tổ chức lành xung quanh khối u. Chúng ta có thể điều trị khối u từ hai phía của cơ thể người bệnh hoặc từ nhiều góc chiếu khác nhau. Chúng ta có thể điều trị bằng một hay nhiều loại tia xạ, sử dụng một hay nhiều máy điều trị tia xạ.
Điều trị tia xạ từ ngoài bằng các máy điều trị thường rất nhanh. Nếu phải nằm viện để điều trị tia xạ áp sát (Radium, Cesium...) bạn sẽ nằm trong các phòng được che chắn, bảo vệ phóng xạ cho đến khi nguồn phóng xạ được rút ra hoặc không gây chiếu xạ cho thân nhân và bạn bè.
|
Xạ trị cho bệnh nhân ung thư. |
Hướng dẫn chung
Ngày khám bệnh đầu tiên tại khoa tia xạ, bạn sẽ gặp y tá tiếp đón, đưa các giấy hẹn, kết quả xét nghiệm...và có thể được các bác sĩ khám bệnh, khi đó hãy ngồi ở một ghế tại phòng đợi. Thông thường, hồ sơ bệnh án và phim đã đến trước và được các bác sĩ xem xét kỹ càng. Y tá sẽ gọi vào phòng khám khi các bác sĩ đã sẵn sàng khám bệnh.
Thời gian để lập kế hoạch từ 2 - 3 giờ tại khoa tia xạ trong ngày đầu tiên và khi đã được bác sĩ điều trị khám bệnh, đánh dấu vùng điều trị là có thể bắt đầu điều trị tia xạ. Bạn có thể điều trị trong cùng ngày hôm đó, nếu các xét nghiệm và các bước lập kế hoạch điều trị là không cần thiết để bắt đầu điều trị.
Bạn có thể mặc quần áo thường ngày hoặc quần áo của bệnh viện, không cần tháo bỏ các đồ trang sức, đồng hồ trừ khi nơi đeo chúng là vùng điều trị tia xạ.
Các đường kẻ, vẽ bằng mực đỏ trên da sẽ chỉ ra vùng điều trị tia xạ. Mực vẽ có thể làm hoen ố quần áo, bạn nên mặc quần áo cũ. Phim Xquang (phim chụp mô phỏng trường chiếu xạ) được chụp để xác định vùng điều trị. Đôi khi, vùng điều trị và các đường mực vẽ có thể bị thay đổi, mờ đi trong quá trình điều trị. Các kỹ thuật viên tia xạ sẽ trực tiếp vẽ lại những đường này khi bị mờ. Bạn có thể được chụp ảnh các đường vẽ vùng chiếu xạ này và dán vào hồ sơ bệnh án, ghi nhận vùng được điều trị tia xạ.
Kỹ thuật viên tia xạ sẽ giúp bạn nằm trên bàn của máy điều trị và khi ra khỏi phòng máy điều trị. Bạn không được di chuyển khi đang chuẩn bị, đặt tư thế điều trị hoặc khi đang tiến hành điều trị tia xạ.
Thời gian điều trị tia xạ thường chỉ kéo dài vài phút, nhưng bạn có thể ở trong phòng máy từ 15-20 phút để đặt tư thế, chuẩn bị cho điều trị tia xạ. Nói chung, một lần chiếu tia xạ cũng gần giống như một lần chiếu hay chụp Xquang, nên hãy thở nhẹ nhàng, bình tĩnh, khi chiếu xạ không gây đau hay khó chịu, nhưng các máy tia xạ có thể làm sợ hãi trong lần gặp đầu tiên. Các máy này thường lớn, ầm ĩ khi hoạt động. Bạn hãy tin rằng chúng tôi luôn có liên lạc qua hệ thống nghe nhìn theo dõi trong thời gian điều trị. Nếu có vấn đề gì xảy ra, chúng tôi sẽ tắt máy ngay và giúp đỡ kịp thời. Khi tắt máy, việc chiếu xạ ngừng ngay lập tức.
Điều trị tia xạ được tiến hành hàng ngày, từ thứ 2 đến thứ 6, có khi cả thứ 7 và nghỉ vào ngày cuối tuần. Kỹ thuật viên tia xạ sẽ thông báo những ngày nghỉ lễ mà bạn sẽ không điều trị tia xạ. Chúng tôi cố gắng hẹn giờ thích hợp cho việc điều trị hàng ngày. Nếu cảm thấy cần thiết phải thay đổi giờ điều trị, xin hãy hỏi kỹ thuật viên. Các bác sĩ điều trị tia xạ sẽ thăm khám và đánh giá tiến triển của bệnh một lần trong một tuần hoặc nhiều hơn nếu cần thiết.
Các
tác dụng phụ của điều trị tia xạ có thể xảy ra. Các tác dụng phụ này là do phản ứng của các cơ quan trong vùng điều trị tia xạ. Chúng tôi sẽ thảo luận về các phản ứng phụ thường gặp khi bắt đầu điều trị. Xét nghiệm máu định kỳ để theo dõi tác dụng phụ gây giảm tế bào máu của tia xạ. Xin hãy thông báo cho chúng tôi nếu có bất kỳ vấn đề nhỏ nào xảy ra. Tập thể điều trị tia xạ bao gồm các bác sĩ, kỹ thuật viên, kỹ sư... luôn sẵn sàng giúp đỡ bạn.
Chế độ chăm sóc và thuốc
Cân nặng của bạn được ghi nhận hàng tuần hoặc nhiều hơn nếu cần thiết. Điều này rất quan trọng, chứng tỏ có chế độ ăn uống và nghỉ ngơi đúng. Các thầy thuốc sẽ đưa ra những lời khuyên cần thiết cho bạn.
Bác sĩ điều trị sẽ hướng dẫn về thuốc men cần thiết trong quá trình điều trị tia xạ và chế độ ăn, uống thích hợp
Chăm sóc da, điều quan trọng là không lau chùi mất các đường mực vẽ vùng chiếu xạ. Vùng chiếu xạ không nên bị cọ, rửa bằng xà phòng, nước tắm, kem, phấn... trừ khi được hướng dẫn trực tiếp bởi bác sĩ điều trị, y tá.
Bạn nên mặc quần áo rộng rãi, thoải mái. Không nên chườm nóng, lạnh vùng chiếu xạ. Tránh bị ánh sáng mặt trời, tia cực tím chiếu trực tiếp lên vùng điều trị tia xạ.
Cuối đợt điều trị tia xạ, da vùng tia xạ có thể bị đỏ hồng, rộp, phỏng nước... cần tránh làm xây sát vùng da này. Các phản ứng da sẽ giảm dần sau khi kết thúc điều trị và săn sóc da.
Tránh thai
Bạn không nên có thai trong thời gian điều trị tia xạ, vì có nguy cơ đột biến gen do phóng xạ.
Ghi chú: Một số chỉ dẫn đặc biệt khác, có thể sẽ được bác sĩ điều trị tia xạ hướng dẫn thêm.
Chương trình mục tiêu quốc gia Phòng chống ung thư - Ban điều hành chương trình PCUT - Viện NC PCUT - Bệnh viện K - 43 Quán Sứ, Hà Nội - ĐT: 043.9344138