Khi mang vàng đi bán hay kiểm định tuổi, người dân thường chịu thiệt vì mỗi nơi cho ra kết quả mỗi khác. Bởi, đằng sau ánh sáng lấp lánh của vàng còn có sự đen tối của một số "đầu nậu" làm ăn bất chính.
Thâm nhập giới kinh doanh vàng
Người dân đi mua sắm vàng vẫn thường hay ta thán về chuyện vàng bị ăn gian độ tuổi. Nói khó tin, chứ chuyện là có thật 100%. Hôm rồi, nhân dịp giá vàng tăng cao chót vót, bạn của tôi tên Tài, đã mang hết số vàng sau hơn 3 năm tích lũy đi bán nhằm kiếm lời. Lúc trước khi mua, người bán vàng khẳng định với anh Tài như đinh đóng cột rằng vàng đủ 10 tuổi. Nhưng khi đem vàng đến tận chỗ cũ để bán thì tiệm này đã dọn đi đâu mất. Bức bách, người bạn tôi đành đến một tiệm vàng gần đó để giao dịch. Ở đây, người ta lấy số vàng trên lần lượt quẹt vào cục đá mài và đưa kính lúp để soi.
Chán chê một hồi, chủ tiệm bảo người thợ cho tất cả số vàng trên vào một cái chén. Sau đó, tay thợ lấy máy ra khò cho vàng nóng chảy. Dưới ngọn lửa nóng hừng hực, các kim loại tạp chất lần lượt nóng chảy và được chiết ra riêng. Đến khi nhiệt độ trong chén vượt hơn 1.000oC, vàng bắt đầu nóng chảy. Đây cũng là lượng vàng tinh khiết được lấy ra dưới nhiệt độ nóng. Người thợ làm nguội vàng bị nóng chảy thành một khối và đặt lên cân tiểu ly. Những con số ở mặt cân nhảy loạn xạ và đứng im ngay sau đó.
Theo sổ sách, anh Tài mang 10 lượng vàng 24k để giao dịch nhưng ở tiệm này, người bán cho biết số vàng thực chỉ có 9,5 lượng. Nghe xong, người bạn của tôi như đứng không vững khi biết rằng mất đi 0,5 lượng. Hỏi chuyện tiệm vàng, người này cho biết rất có thể tiệm vàng trước đây đã "ăn gian" tuổi vàng của anh Tài. Ngậm bồ hòn làm ngọt, anh Tài chấp nhận mất 0,5 lượng.
Bức xúc về câu chuyện của người bạn, chúng tôi tìm gặp anh Nam hiện là kỹ thuật viên, kiểm định tuổi vàng của một xưởng chế tác khá uy tín tại Sài Gòn. Anh cho biết, trong giới bạn hàng thân quen, các đầu mối thu gom vàng chỉ thử đơn giản bằng cách thả xuống nền xi măng. Nếu rành rọt, người mua có thể ước lượng được giá trị của vàng và mua lại theo sự phán đoán. Như để minh chứng cho chúng tôi thấy, anh Nam liền tháo 2 chiếc nhẫn vàng trong tay, một loại 24k và một 18k. Giơ tay lên cao, anh Nam thả cùng lúc 2 chiếc nhẫn xuống nền xi măng. Quả thực, độ nẩy của chiếc nhẫn vàng loại 18k bật lên cao hơn nhiều so với chiếc 24k ngay sau khi chạm nền.
Theo giải thích của anh Nam, do vàng 24k gần như 99% là vàng nguyên chất. Vàng 18k chỉ chiếm 75% là vàng nguyên chất nên mới có sự khác biệt rõ rệt. Còn đối với vàng có độ pha tạp chất từ 5 đến 7%, dùng phương pháp cổ điển như trên để thử chắc chắn "hố" to. Để vàng có màu sáng bóng, thường thì, các tạp chất kim loại được pha với vàng là bạc, đồng thau hoặc niken. Sở dĩ, nhóm kim loại trên được chọn để pha với vàng là vì chúng có khối lượng riêng gần bằng với vàng và sản phẩm bằng mắt thường khó bị phát hiện.
Hỗn hợp vàng sau khi được hòa tan vào dung dịch axit đậm đặc để tách vàng nguyên chất
Thời điểm trước đây, giới kinh doanh thu mua vàng giao dịch với nhau dựa vào chữ tín là chủ yếu. Sau này, xuất hiện không ít những "lái vàng" mua bán chụp giựt làm mất uy tín của các chủ tiệm, thế nên, chuyện thử và kiểm tra vàng đã khiến các cửa hàng vàng phải thận trọng. Anh Nam khẳng định: "Không hiếm trường hợp, một số cửa tiệm bắt chẹt khách đến bán khi thấy số vàng trên xuất thân từ những "lò" có tên tuổi". Giới "gian thương" trong lĩnh vực vàng không còn lạ với các tạp chất kim loại bạc, đồng thau hoặc niken. Ngôn từ trong giới chế tác vàng gán cho những kim loại này một cái tên là "hội".
Nói về cách gian lận tuổi vàng thông dụng nhất, đối với vàng khoen thường có "nhân" ở chính giữa. Để tránh cho vàng bị móp sẽ bị bại lộ, những người thợ gian tham thường tạo một lõi và chêm vào đó là "khằn". Cách gọi nghe có vẻ khó hiểu, chứ thực chất, "khằn" là một loại bột dùng để trét và lấp lại những khuyết tật lồi lõm trên bề mặt của gỗ. Một khoen vàng được xác định có khối lượng 1 chỉ nhưng chưa chắc đã đúng với thực tế.
Để dẫn giải, anh Nam "biểu diễn" cho chúng tôi thấy giữa 2 khoen vàng, một được chêm “khằn” và một là vàng đặc. Nhìn qua bảng số điện tử của cân tiểu ly, 2 con số của mỗi khoen vàng là tương đương nhau. Thường thì, các lõi bọng này có đường kính rất nhỏ, chỉ khoảng từ 2 - 3 dem. Trong đo đạc kỹ thuật, 10 dem chỉ bằng 1mm. Thế nên, không cách gì có thể xác định được chính xác vàng có độ bọng hay không.
Anh Nam cho hay, ngoại trừ, cách thử vàng thông dụng là nấu chảy qua ngọn lửa hoặc cho dung dịch axit đậm đặc ăn mòn rồi lấy kết tủa vàng. Chỉ đơn giản như vậy là giới chế tác vàng có thể kiếm lời từ việc gian dối trọng lượng vàng và thu lãi lớn.
Khi thợ phản thầy
Chuyện ăn gian tuổi vàng đa phần xuất phát từ những người thợ thiếu lương tâm và trách nhiệm với nghề. Không hiếm chủ cơ sở vàng phải tán gia bại sản vì những tay thợ ma mãnh. Có những tiệm vàng, do ham giá rẻ và kiếm lời cao nên trúng lừa những tay thợ lão làng, lâu năm trong nghề lừa gạt. Ở khu vực Chợ Lớn, thời gian gần đây, người ta vẫn thường hay nhắc đến bi kịch của một đầu nậu phải giải nghệ gây xôn xao trong giới kinh doanh vàng.
Chuyện là vào khoảng tháng 6/2010, có một người tên Hà chuyên đi giao hàng cho các tiệm vàng tại khu vực. Do bạn hàng làm ăn giữ uy tín với nhau là chính, dần dà, chị này tạo được lòng tin với các chủ tiệm vàng. Ban đầu, người thợ của chị Hà cho ra đời những lô hàng có mẫu mã và chất lượng khá tốt để tạo thương hiệu.
Khi lượng hàng được các tiệm vàng đặt mua nhiều và đủ lòng tin với các bạn hàng, người thợ đã nhẫn tâm phản chủ để rút ruột vàng. "Cây kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra", chỉ một thời gian ngắn, các cửa tiệm phát hiện vàng của cơ sở chị Hà kém chất lượng. Giới kinh doanh vàng hùa nhau bắt "đầu nậu" này phải thu lại vàng đã trót giao trước đó. Hàng giao quá nhiều, dù chưa thể thu hồi hết được số hàng đã tung ra nhưng cũng đủ để chị Hà phải tán gia bại sản vì vàng kém chất lượng. Còn người thợ, ngay sau đó, cũng kịp "bùng" khi "ngửi" thấy việc làm ăn gian dối bị bại lộ.
Không riêng chị Hà, "sư tổ" của anh Nam tên là Quốc, ở quận 4, khá nổi tiếng trong giới kinh doanh vàng, cũng đã phải bỏ nghề vì bị chính người thợ của mình trở mặt. Vốn dĩ, anh Quốc xuất thân từ thợ làm vàng. Sau một thời gian, có số vốn dư giả và có uy tín, người này chuyển sang thu mua và cung cấp vàng cho các cửa tiệm. Anh Quốc chuyên giao vàng đã gia công với số lượng lớn cho các cửa hàng. Bằng con mắt tinh tường của một người cũng từng là thợ chế tác, không người thợ nào dưới trướng có thể qua mặt. Thế nhưng, chỉ trong một thời gian ngắn lơ là, những người thợ đã khiến anh Quốc đánh mất tất cả.
Chỉ trong phút chốc, từ uy tín cho đến tài sản đều bị tan biến. Trong một lô hàng có cả hàng trăm đôi bông tai, những tên thợ láu cá đã tìm cách hạ tuổi vàng. Sự việc bị phát hiện, bạn hàng đòi bồi thường và tẩy chay. Từ đó trở đi, trên thị trường vàng, không một ai còn nghe đến ông chủ Quốc từng một thời lẫy lừng này nữa.
Chuyện tạo uy tín trong giới kinh doanh vàng rất dễ, nhưng để giữ uy tín và tồn tại quả là khó khăn. Những đầu nậu khi mới tập tễnh bước ra thương trường, thường phải trải qua đợt “sát hạch” rất khó của các chủ tiệm vàng ngay từ lô hàng đầu tiên. Dần dà, việc kiểm tra cũng dễ hơn. Trong một lô hàng vàng thành phẩm có đến hàng trăm món, các cửa tiệm chỉ cần lấy ra một món và kiểm tra. Nếu phát hiện vàng kém chất lượng cả lô hàng sẽ bị trả lại. Chẳng những vậy, những sản phẩm trước đây cũng được mang ra "truy cứu". Từ đó uy tín bị lung lay và hàng mang đi tiêu thụ gặp nhiều khó khăn hơn.
Công nghệ chế tác vàng
Quy trình chế tác vàng thành phẩm phải trải qua 6 giai đoạn. Ban đầu, từ vàng nguyên liệu, người thợ pha chế thêm "hội" từ vàng 24k (vàng 10 tuổi) thành vàng 18k hoặc vàng 14k. Công việc pha chế phải rất cẩn trọng để có được vàng đúng tuổi và đúng chất lượng. "Hội" để pha chế vàng được nhập từ Italia theo tiêu chuẩn đặc biệt. Độ chênh lệch tuổi vàng chỉ được dao động trong khoảng sai số từ 1 đến 2%. Vàng đã pha chế sẽ được giám định tuổi nghiêm ngặt bởi các nhân viên kỹ thuật. Kế đến, giai đoạn đúc vàng cũng khá quan trọng.
Theo phương pháp truyền thống, mẫu vàng đầu tiên được thiết kế, chạm trổ bằng tay trên kim loại cứng. Khi hoàn thành, mẫu sẽ được đem đúc để đổ thành khuôn. Với khuôn có sẵn và vàng đã được pha chế, những người thợ sẽ sản xuất hàng loạt. Chờ cho vàng được đúc khuôn và làm nguội, sản phẩm thô sẽ được đem mài giũa, khắc họa những đường nét sắc sảo hơn. Sau giai đoạn này, vàng nữ trang được chuyển sang quy trình đính những hạt đá quý một cách cẩn thận. Và sau đó, tất cả được chuyển sang công đoạn cuối là đánh bóng sản phẩm để xuất xưởng.
Để sản phẩm thật đẹp và tinh xảo, phải dùng loại hóa chất cũng được nhập từ Italia. Mỗi một chai hóa chất chỉ 200ml và pha với nước cất không lẫn tạp chất rồi mới tiến hành xi mạ. Trong tất cả quá trình cho ra sản phẩm nữ trang, sau mỗi công đoạn, các kỹ thuật viên đều giám sát và kiểm định tuổi vàng cũng như trọng lượng vàng thật chặt chẽ. Nhất là sau giai đoạn đúc vàng và đính nhẫn hột.
Đâu rồi một trung tâm kiểm định chất lượng vàng độc lập?
Chỉ tính riêng tại TP.HCM, hai tên tuổi được đánh giá có uy tín nhất trong ngành vàng là SJC và PNJ. Ngoài ra, còn có hàng trăm tiệm vàng và cơ sở kinh doanh vàng lớn nhỏ ra hoạt động vẫn chưa có chuẩn riêng về kiểm định. Hiện nay, trên thị trường vàng, các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh dưới hình thức vừa đá bóng vừa thổi còi. Mỗi nơi cho kết quả giám định tuổi vàng khác nhau. Phương thức ép giá cũng lắm kiểu, khi thì không đủ cân, lúc thì chẳng đủ tuổi.
Vàng được cán ra thành từng miếng để chế tác vàng thành phẩm
Vừa rồi, SJC đã phải công bố thông tin về việc vàng miếng của mình sản xuất ra bị làm nhái kiểu dáng và chất lượng kém. Và tuổi vàng nhái chỉ chiếm 97% - 98% là vàng nguyên chất. Ông Huỳnh Trung Khánh, Cố vấn Hội đồng vàng thế giới, Phó chủ tịch Hiệp hội Vàng Việt Nam cho hay, hiện nay có 4 phương pháp từ thô sơ đến tinh vi để đánh giá và xác định tuổi vàng.
Cách thông dụng nhất là dùng vàng cà trên cục đá mài để xem màu rồi dùng mắt thường để đánh giá tuổi vàng. Phương pháp này có độ chính xác không cao và độ dung sai khá lớn. Phương pháp thứ hai cao cấp hơn là đưa vàng vào máy nước. Các kỹ thuật viên sẽ đo tuổi vàng bằng máy vi tính lập trình sẵn chương trình. Sử dụng phương pháp này, người ta đã áp dụng lực đẩy Archimedes để xác định tuổi vàng. Đây là cách cho ra kết quả chỉ mang tính tương đối chính xác do thiết bị có giá rẻ, thích hợp với các doanh nghiệp kinh doanh vàng vừa và nhỏ. Ngoài ra, phương pháp bắn tia quang phổ để xác định tuổi vàng vẫn đang được một số doanh nghiệp lớn trên cả nước sử dụng.
Ông Khánh cho biết, vì chi phí đầu tư máy lớn và thời gian thu hồi vốn lâu nên các doanh nghiệp nhỏ khó có điều kiện để đầu tư. Dựa trên phương pháp để kiểm định chất lượng vàng cao cấp nhất trên thế giới là giám định bằng lửa (afire-assay). Dùng phương pháp này sẽ cho ra kết quả gần như chính xác một cách tuyệt đối. Theo đó, vàng cần kiểm định được nấu bằng thiết bị chuyên dùng và tách tạp chất hoàn toàn bằng máy móc để cho ra vàng nguyên chất. Đến với phương pháp này, chi phí đầu tư khá cao và không là sự lựa chọn đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư ban đầu thấp.
Để tạo sân chơi bình đẳng cho giới kinh doanh vàng, ngay từ đầu năm 2009, Hiệp hội Vàng Việt Nam đã có dự thảo về việc thành lập Trung tâm Kiểm định chất lượng vàng độc lập. Thế nhưng dù "thai nghén" đã hơn một năm nhưng Trung tâm vẫn chưa được hình thành. Đem sự việc trao đổi cùng ông Huỳnh Trung Khánh, chúng tôi được biết, để đề án "Trung tâm kiểm định vàng độc lập" được triển khai, nhất thiết phải có sự đồng thuận cao từ các công ty kinh doanh vàng bạc.
Việc ra đời của Trung tâm kiểm định chất lượng vàng độc lập nhằm đảm bảo chất lượng và bảo vệ quyền lợi cho giới kinh doanh vàng trên thị trường. Nếu người tiêu dùng bán vàng từ các doanh nghiệp trực thuộc Trung tâm kiểm định có thể bán đúng tuổi và đủ trọng lượng như đã mua. Tuy nhiên, đây chỉ mới là giấc mơ của những doanh nghiệp kinh doanh vàng làm ăn chân chính trên thị trường.
Theo Đỗ Hưng Long (ANTG)