Trong
y học cổ truyền, có những phương thức nuôi dưỡng bệnh nhân sau phẫu
thuật rất hiệu quả, đó là các món ăn - bài thuốc (gọi là dược thiện).
Với
cấu trúc phối hợp hài hòa giữa thực phẩm và dược phẩm, dược thiện không
những cung cấp năng lượng và các chất dinh dưỡng cho cơ thể người bệnh
mà còn có tác dụng hỗ trợ tích cực cho trị liệu.
Tuy nhiên, dinh
dưỡng học cổ truyền cũng khuyến cáo nguyên tắc chung là phải ăn nhẹ, ăn
nhiều lần trong ngày. Cách thức chế biến cụ thể để áp dụng một số dược
thiện như sau:
Trường hợp mệt mỏi, chán ăn
Bài 1: Bột
kê nội kim 1g, trứng gà nửa quả, gạo tẻ 25 g, gia vị vừa đủ. Gạo vo
sạch cho vào nồi ninh thành cháo rồi đập trứng gà vào khuấy đều, cho bột
kê nội kim vào, thêm gia vị, ăn nóng.
Công dụng: kiện tì vị, tiêu tích trệ, kích thích tiêu hóa, dùng thích hợp cho những bệnh nhân chán ăn, bụng đầy chướng, chậm tiêu.
Bài 2:
Cá diếc 1 con, sa nhân 0,5 g, hành, gừng tươi và gia vị vừa đủ. Sa nhân
tán bột; cá diếc làm sạch, bỏ nội tạng, chiên sơ qua rồi đem kho với
một lượng nước vừa đủ cùng với bột sa nhân, khi chín cho thêm gia vị,
chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng: tiêu thực khai vị, hành khí hóa thấp, ôn vị chỉ nôn nấc.
Bài 3: Hồng
táo 10 quả, vỏ quít tươi 10 g hoặc trần bì 5 g. Cho hồng táo rửa sạch,
bỏ hạt và vỏ quýt vào hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 20 phút
thì dùng được, uống thay trà trong ngày.
Công dụng: kiện tì tiêu thực, dùng làm nước giải khát để kích thích tiêu hóa.
Trứng gà cũng là một trong các nguyên liệu được sử dụng để làm nên dược thiện. Ảnh: N.Dung
Bài 4: Sơn
trà 10 g, gạo tẻ 50 g. Sơn trà sao cho đến khi vỏ ngoài vàng sẫm rồi
đem sắc kỹ lấy nước bỏ bã, dùng nước sắc này ninh với gạo thành cháo,
cho thêm muối hoặc đường đỏ, chia ăn vài lần trong ngày.
Công dụng:
kiện tì tiêu thực, dùng cho bệnh nhân chán ăn, đầy bụng, chậm tiêu.
Những người bị viêm loét dạ dày, tá tràng không được dùng bài này.
Trường hợp suy nhược và thiếu máu
Bài 1: Hoàng
kỳ 12 g, thịt gà 25 g, gạo tẻ 50 g, gia vị vừa đủ. Hoàng kỳ rửa sạch,
sắc kỹ 2 lần bỏ bã lấy nước; thịt gà rửa sạch, thái chỉ; hai thứ đem
ninh với gạo thành cháo, thêm gia vị, ăn nóng.
Công dụng: ích khí cố biểu, ôn trung bổ hư, giúp cơ thể nâng cao năng lực miễn dịch và làm tăng khả năng tạo máu.
Bài 2: Bột
nhân sâm 3 g, gạo tẻ 50 g, thịt heo nạc 25 g, gia vị vừa đủ. Thịt heo
rửa sạch, thái chỉ, đem ninh với gạo thành cháo, khi chín cho bột nhân
sâm và gia vị vào, ăn nóng.
Công dụng: đại bổ nguyên khí, bổ tì ích phế, sinh tân dịch và an thần, làm tăng sức đề kháng của cơ thể và giúp tủy xương tăng sinh hồng cầu.
Bài 3: Kỷ
tử 12 g, đại táo 5 quả, trứng gà 2 quả, đường trắng lượng vừa đủ. Đại
táo rửa sạch, bỏ hạt, đem sắc kỹ cùng với kỷ tử, khi nấu chín thì đập
trứng gà vào khuấy đều, thêm một chút đường trắng, ăn nóng.
Công dụng: bổ hư nhược, ích khí huyết, kiện tì vị, dưỡng can thận, dùng rất tốt cho những bệnh nhân thiếu máu sau phẫu thuật.
Bài 4: Hoàng
kỳ 12 g, chim cút 2 con, một ít rượu vang và gia vị vừa đủ. Chim cút
làm thịt, bỏ lông và nội tạng, rửa sạch; hoàng kỳ thái phiến cho vào
trong bụng chim cút cùng với gia vị rồi đem hấp cách thủy, ăn nóng.
Công dụng: ích khí bổ tì, tư bổ ngũ tạng, dùng rất tốt cho những người bệnh thiếu máu và suy nhược cơ thể.
Trường hợp mất ngủ, căng thẳng thần kinh
Bài 1: Tim
heo 1 quả nhỏ, nhân sâm 5 g, đương quy 10 g. Tim heo làm sạch, bổ đôi,
các vị thuốc thái vụn cho vào bên trong quả tim, chế đủ gia vị rồi đem
hấp cách thủy chừng 3 giờ, ăn nóng.
Công dụng: kiện tì dưỡng tâm, bổ huyết an thần, dùng rất tốt cho những bệnh nhân mất ngủ, suy nhược tinh thần nặng sau phẫu thuật.
Bài 2: Viễn
chí 30 g, hạt sen 15 g, gạo tẻ 50 g. Viễn chí bỏ ruột sao thơm, hạt sen
đập vụn, hai thứ đem nấu với gạo thành cháo, thêm đường đỏ, chia ăn vài
lần trong ngày.
Công dụng: kiện tì dưỡng tâm, an thần.
Bài 3:
Long nhãn tươi 500 g, đường trắng 50 g. Long nhãn bỏ vỏ và hạt cho vào
nồi, bỏ đường trắng, đun nhỏ lửa, đảo đều tay cho đến khi long nhãn
chuyển màu nâu đen, để thật nguội rồi cho vào lọ kín dùng dần, mỗi ngày
ăn 2 lần, mỗi lần 5 cái long nhãn.
Công dụng: dưỡng tâm an thần.
Tất cả những món để
làm nên dược thiện nói trên đều rất dễ tìm, dễ mua, cá biệt một vài
loại có thể khó mua ngoài chợ nhưng đều có bán ở các nhà thuốc đông y.