Phần cuối: Những kỷ vật nghìn trùng xa cách

Điều thú vị là người đưa ra lời khuyên “Muốn biết Phạm Duy yêu như thế nào, những người phụ nữ đó là ai thì nên đọc Hồi ký Phạm Duy” lại chính là ca sĩ Tuấn Ngọc (con rể của nhạc sĩ Phạm Duy). Đó là vào tối ngày 5.10.2011 trong buổi dạ tiệc mừng sinh nhật lần thứ 91 của nhạc sĩ, được tổ chức tại tư thất của ông bà Tổng lãnh sự Hoa Kỳ tại TP.HCM (ông bà Lê Thành Ân – là người Mỹ gốc Việt) để chào mừng nhạc sĩ James Durst từ Mỹ sang Việt Nam thăm nhạc sĩ Phạm Duy (hai người đã chơi thân với nhau từ  năm 1971).

Đêm đó, những người con của nhạc sĩ: Duy Quang, Thái Thảo – Tuấn Ngọc hát, Duy Cường đệm đàn, đã đưa cha mình và khán giả trở về “vùng trời kỷ niệm” của ông qua những tình ca do ông sáng tác . Và dù Duy Quang được trao nhiệm vụ làm “em xi”, nhưng chính Tuấn Ngọc lại là người dẫn dắt để từng bài hát của Phạm Duy “ngấm” vào hồn người.

Đứng trước mặt ông bố vợ chỉ cách hai bước chân, Tuấn Ngọc như thủ thỉ, tâm sự với “người bạn vong niên” bằng một giọng Bắc trầm ấm, đôi khi hóm hỉnh – như khi nói về bài hát Tình kỹ nữa, Tuấn Ngọc nói: “Tôi chưa có kinh nghiệm về cái thú “kỹ nữ” nà bây giờ người ta gọi là…”bia ôm”, nhưng hồi ấy, mới 25 tuổi mà Phạm Duy đã viết ra những câu như thế này “Ta ôm người đẹp trong tay, bên nhau mà lòng xa vắng. Ta nâng niu làn dư âm của khách năm xưa yêu nàng…” thì đó không phải là cái hời hợt của đám thanh niêm “ăn bánh, trả tiền” nữa rồi, mà là vượt thoát ra khỏi cái tầm thường. Con nói thế đúng không bố? Phạm Duy chỉ cười rung mái đầu bạc trắng với những lọn tóc xoăn…

Trong tác nghiệp của nghề báo, tôi đã gặp nhạc sĩ Phạm Duy nhiều lần, nhưng ấn tượng nhất lại là đêm đó – và trước khi Tuấn Ngọc cùng vợ (ca sĩ Thái Thảo) song ca Đừng xa nhau anh cũng cho biết bài hát này Phạm Duy đã viết cho người con gái đã làm tặng ông hơn 300 bài thơ, và “Muốn biết người ấy là ai, xin đọc Hồi ký Phạm Duy…”.

Phạm Duy bước chân vào lĩnh vực ca nhạc khi ở vào lứa tuổi thanh niên, anh là ca sĩ chuyên hát nhạc của Văn Cao trong gánh cải lương của Đức Huy – Charlot Miều đi lưu diễn từ Bắc chí Nam.  Năm 1944, gánh hát dừng chân ở Phan Thiết, qua bài hát Buồn tàn thu của Văn Cao, chàng ca sĩ trẻ đã làm quen được với một góa phụ trẻ mang hai dòng máu Việt – Anh, nàng tên là Hélène.

Nàng sống ở đồn điều Suối Kiết (cách tỉnh lỵ  không xa) với mẹ già và hai người con: Alice (gái) và Roger (trai). Người chồng vắn số của nàng là một thương gia gốc Hoa, nên những đứa con cũng thuộc diện “đa chủng tộc” (Anh –Việt – Hoa). Giữa chàng du ca và người cô phụ trẻ đã có một cuộc tình mà theo Phạm Duy là “rất nhẹ nhàng và trong sạch… Hai người đều biết có sự yêu mến lẫn nhau nhưng không ai dám lên tiếng yêu đương cả… Chúng tôi chỉ đang mấp mé ở một cuộc tình:. Và rồi “người đẹp Tây lai” này cũng mau chóng biến mất trong ký ức của chàng nghệ sĩ du lãng…

Hơn 10 năm sau, họ bất ngờ gặp lại nhau ở giữa Sài Gòn. Lúc này, đôi bên ai cũng đã có gia đình riêng. Hélène mời Phạm Duy về chơi nhà mình trên đường Trần Hưng Đạo. Phạm Duy ngỡ ngàng khi nhìn thấy Alice.

Cô bé bây giờ đã trở thành thiếu nữ tuổi tròn trăng, giống mẹ như đúc, cặp mắt và khuôn mặt phảng phất những nét “Tây lai”... Dạo ấy, nhạc sĩ Phạm Duy vừa trải qua một cú “sốc” điên đảo bởi 1 vụ “xì căng đan” tình ái. Nhạc sĩ có cảm giác ai cũng khinh ghét, xa lánh mình... Chỉ có mẹ con Hèléne tỏ ra rất thông cảm với hoàn cảnh của nhạc sĩ.

Thế nên, Phạm Duy hay đến tìm sự an ủi, đồng cảm nơi họ. Thế rồi suốt trong một năm, cứ đến cuối tuần là Phạm Duy lái xe hơi đến đón Alice đi chơi. Cô bé không thích người cha dượng của mình nên cũng ít khi tâm sự với mẹ. Thế là “chú Phạm Duy” trở thành người tri kỷ để Alice trút bầu tâm sự, những sự “hỉ nộ, ái ố” của một cô gái mới qua tuổi dậy thì...

Đặc biệt, Alice thừa hưởng của mẹ năng khiếu thi ca và âm nhạc nhưng có phần vượt trội hơn. Nàng rất thích hát những bản Tình ca, Tình hoài thương, Tình kỹ nữ, Bên cầu biên giới... của Phạm Duy khiến cho “...Cái lưới ái tình chật hẹp tung lên vào năm 1944 mà không chụp vào đầu tôi, hơn mười năm sau vì không tránh né nên tôi chui tọt vào lưới. Một chiều mùa Thu 1957, tôi tỏ tình với Alice và được nàng ban cho một cái ừ lặng lẽ”.

Mối tình cao thượng

Lúc đó tôi có ngay quyết định là mối tình này cũng phải cao thượng như mối tình giữa tôi và Hélène... Đã gần mười năm vì quá mê mải soạn nhạc tình tự quê hương, tôi đã không soạn một bản nhạc tình nào cả... Tôi không ngờ trong một thời gian ngắn, tôi lại gặp được tình yêu. Tôi không lẩn tránh, dù biết không giữ được suốt đời. Cuộc tình khởi sự bằng bài Thương tình ca (1956): “Dìu nhau đi trên phố vắng. Dìu nhau đi trong ánh sáng. Dắt hồn về giấc mơ vàng, nhẹ nhàng, dìu nhau đi chung một niềm thương...” ...

Mỗi cuối tuần gặp nhau, thế là quá đủ... Trong hơn 10 năm (1956 -1968), nhạc tình của tôi đều là những bài viết cho nàng (Ngày đó chúng mình, Đừng xa nhau, Cỏ hồng, Nha Trang ngày về...). Là một người rất yêu thơ, trước khi xa nhau nàng đã viết tới 300 bài thơ để tặng tôi. Nếu chúng tôi gặp nhau thì thường thường là để nói chuyện về thơ hay nhạc. Cũng vì nàng yêu thơ nên nếu có những bài thơ hay (của thời trước hay của thời đó) thì tôi phổ nhạc (Ngậm ngùi, Vần thơ sầu rụng, Hoa rụng ven sông, Kiếp nào có yêu nhau...) hoặc phát triển từ dân ca (Tóc mai sợi ngắn sợ dài, Nụ tầm xuân, Bài ca sao, Đố ai...) để tặng nàng.

Cũng có khi tôi phóng tác thơ nàng thành ca khúc, trong đó có- “Tôi đang mơ giấc mộng dài/Đừng lay tôi nhé cuộc đời chung quanh...” Tạ Tỵ, người viết chuyện đời tôi, cho rằng đó là bài tình ca hoan lạc nhất của đời tôi...” (trích hồi ký).

Với người viết, ca khúc Nghìn trùng xa cách là một trong những tình khúc hay nhất của nhạc sĩ Phạm Duy. Trong bài hát có đoạn: “Trả hết về người, chuyện cũ đẹp ngời. Chuyện đôi ta, buồn ít hơn vui. Lời khóc lời cười, chuyện ngắn chuyện dài. Trả hết cho người, cho người đi... Trả hết cho ai, cả những chua cay. Ngày chia tay lặng lẽ mưa bay. Một tiếng “Thương ôi”, gởi đến cho người. Trả nốt đôi môi... gượng cười...”.

Bài hát này, nhạc sĩ là sau khi Alice từ tạ ông để đi lấy chồng sau tết Mậu Thân (1968). Trong bài hát còn nhắc tới những kỷ vật mà nàng đã tặng ông: “Đứng tiễn người vào dĩ vãng nhạt màu, có lũ kỷ niệm trước sau: Vài cánh xương hoa, nằm ép trong thư, rồi cũng tan như bụi mờ. Vạt tóc nâu khô, còn chút thơm tho, thả gió bay đi mịt mù...”. Đã có biết bao nhiêu người hát ca khúc này cả ngàn lần, và chắc rằng hát chỉ là...hát, mấy ai chịu khó tìm hiểu đằng sau của ca từ...

Người viết đã có được may mắn, chứng kiến những kỷ vật của Alice trong Nghìn trùng xa cách. Đó là những xác lá khô được ép trong tập thơ tình, là lọn tóc màu nâu “rất Tây” mà nàng đã cắt tặng nhạc sĩ trong một ngày sinh nhật của ông (lúc đó ông tưởng mình là...quân vương trong bài thơ Màu thời gian của Đoàn Phú Tứ: “Tóc mây một món chiếc dao vàng/Nghìn trùng e lệ phụng quân vương...”- NV) Hơn 40 năm sau, những kỷ vật này không hề “tan như bụi mờ” hoặc “thả gió bay đi mịt mù” mà nằm trang trọng trong một hộp kính, đủ biết Phạm Duy đã nâng niu, gìn giữ những kỷ niệm với Alice như thế nào...

Trong những ngày tháng đầy biến động đầu năm 1975, một hôm nhạc sĩ ngồi trên ghế đá, cạnh hồ nước trong một ngôi nhà êm đềm ở Phú Nhuận. Thấy nhện sa xuống trước mặt, nghĩ đến lưới tình và bất giác ông nhớ tới Alice.

Từ cảm hứng này ông viết “Chỉ chừng đó thôi”: “Chỉ chừng một năm trôi là quên lời trăn trối. Ai nuối thương tình ta, chỉ chừng một năm thôi... Chỉ chừng một năm qua là phai mờ hương cũ. Hoa úa tàn trong lòng ta, chỉ cần một năm xa... Cả triệu người yêu nhau, còn ai là không thấu. Len giữa u tình sâu, một vài giọt ơn nhau. Tia sáng Thiên đường cao, rọi vào ngục tim nhau...”. Từ trong lời hát của Chỉ chừng đó thôi, ta cũng có thể tin rằng đấy là một cuộc tình thánh thiện: “... Như Adam ngù ngờ. Yêu Eva khù khờ. Cuộc tình “trinh tiết”đó...”. Sau Chỉ chừng đó thôi, ông thề là sẽ không sáng tác cho cuộc tình cuối của mình một bài hát nào nữa. Và ông đã giữ lời!

Toàn bài đăng 3 kỳ trên Dòng Đời vào các ngày 7, 14 và 21.9.2011

Trích Truyện tình nghệ sĩ - Hà Đình Nguyên (NXB Trẻ)