Làng duy nhất trên đất Việt có 2 ngôi đình và 1 ngôi chùa nằm sát nhau theo thế
kiến trúc liên hoàn. Cái lạ chưa dừng ở đấy khi
cây đa trên hương án trước sân
chùa qua bao năm tháng mà thân không đổi thay, duy nhất có 1-2 lá!
1.Trưa hè vắng vẻ. Một ông lão quắc thước bận áo nâu sồng đung đưa từng nhịp
chổi tre loẹt xoẹt trên cái sân gạch đỏ rêu phong. Bóng ông chìm khuất dưới bóng
một cây muỗm đại cổ thụ che khuất một góc làng, che khuất cả một kiến trúc cổ có
một không hai. Chùa ở giữa, hai ngôi đình ở sát hai bên, cả ba công trình liền
nhau trong một thế độc đáo tạo thành làng lạ Đào Xá (Thắng Lợi, Thường Tín, Hà
Nội).
Thấy khách vãng lai, ông từ Trần Văn Hiến dừng tay chổi, ngồi dựa vào gốc cây
đại thụ của làng thong thả bắt nhời: “Thân cây muỗm này to sáu bảy người ôm mới
xuể, bóng tỏa rộng tới dăm bảy trăm mét vuông, mùa quả chín về tới đầu làng đã
thấy thơm ngào ngạt. Có thể ở trên đất nước này còn có những cây muỗm to hơn
nhưng chưa cây nào có dáng cân đối với các cành xòe ra đều chằn chặn tựa cái ô
như cây muỗm làng Đào Xá. Tuổi cây dễ phải cỡ vài ba trăm năm vì thân cây đã hóa
rỗng bên trong. Tôi từng bắc thang vào chỗ hổng ở giữa các cành rồi trượt xuống
trong lòng cây xuống đến gốc vì ngỡ tưởng có rắn, trăn to làm tổ trong đó nhưng
hóa ra toàn đất với mùn…”.
Cái cổng tam quan đồ sộ không chỉ của riêng ngôi chùa mặc dù chính cửa vẫn là
vào chùa làm mọi người bước qua chung sân đình, cửa chùa. Đó là một sự riêng
biệt ở quần thể hai đình một chùa của Đào Xá. Đình tây làng khởi công vào thời
Chính Hòa nguyên niên (1680) theo kiểu chữ nhị. Đình đông dựng vào thời Lê theo
kiến trúc liên hoàn kiểu chữ tam. Ngôi đình thứ nhất thờ Chử Đồng Tử - Tiên
Dung, một trong bốn vị thánh bất tử của người Việt. Ngôi đình thứ hai thờ Lê Công
Hành, ông tổ nghề thêu Việt Nam.
Sử sách chép rằng ông Lê Công Hành được cử đi sứ Trung Quốc, do một sự phật ý
của vua quan bên đó họ đã nhốt ông lên một cái lều cao, rút thang đi không cho
ăn uống. Học tích người xưa, Lê Công Hành bẻ tượng bụt ra ăn chống đói. Suốt mấy
ngày ngồi trên lầu cao rảnh rỗi, ông tỉ mẩn lấy tấm nghi môn xuống, tháo từng
sợi chỉ ra quan sát rồi đan lại để ghi nhớ cách thêu thùa thế nào. Sau đó ông
lại nghiền ngẫm mấy chiếc lọng thờ, cũng tháo ra, chắp vào, xem xét từ vải sơn
đến vải lợp, từ cách lắp cán đến lắp chân.
Chỉ trong thời gian ngắn, kỹ thuật thêu và làm lọng của nước người ông đã hiểu
kỹ. Đối chiếu với cách làm của thợ nước mình, ông thấy được cái hay, cái dở của
mỗi bên. Mãi không thấy người ta cho ông rời khỏi chiếc lầu cao, Lê Công Hành
nảy ra một ý. Ông leo lên ban thờ thử cầm chiếc lọng nhảy xuống sàn nhà. Lọng
cản không khí từ từ đưa thân thể xuống. Tập đi tập lại vài buổi, ông vén rèm cửa
lầu, hai bên hông kẹp chặt hai chiếc lọng nhảy ra ngoài, xuống đất an toàn trước
sự kinh ngạc đến đờ đẫn của cánh quân lính canh gác.
|
Chùa nằm giữa hai ngôi đình tạo thành thế kiến trúc độc đáo. |
Được bẩm báo về sự kiện lạ, triều Minh đã bỏ ý định ám hại, giải thoát cho ông
về nước. Từ đó Lê Công Hành đem kinh nghiệm thu được về thêu thùa học được trong
lúc bị cầm giam dạy lại dân làng, mở mang nghề khắp chốn. 27 đạo
sắc phong, đạo
sớm nhất vào thời vua Lê Thần Tông niên hiệu Dương Hòa tam niên 1622, đạo muộn
nhất thời Khải Định năm 1925 đã ghi dấu phong nhận của triều đình cho Chử Đồng
Tử - Tiên Dung, cho Lê Công Hành như là những bậc minh thánh.
Không hề kém cạnh thành tích của hai ngôi đình liền kề, chùa Đào Xá tức Vân La
tự cũng có tới 13 đạo sắc phong của các triều đại. Chùa có 36 pho tượng được bài
trí thành từng lớp ở thượng điện, bái đường. Trước cửa chùa cây hương bằng đá
niên hiệu đục chạm rõ ràng “Vĩnh Khánh nguyên niên tuế tại ất dậu ngũ nguyệt cốc
nhật” tức dựng năm 1729. Trên ấy còn khắc thêm dòng chữ “Đức phật nói sự trong
sáng cần phải được tăng lên mãi để quy tụ lòng người bốn phương”.
Cây thiên hương đứng giữa sân chùa sừng sững như một ngọn bút viết lên trời xanh
để cho muôn người vọng trông, như ý trời tưởng là vô tâm mà thực duy đã có ý.
Bia minh khắc cũng là một áng cổ văn ngợi ca đất lành: “Nhìn lại danh lam. Thôn
ấp nơi này. Một cây hương tỏa. Phúc đẳng hà sa…".
Trên hương thạch có lỗ nhỏ cắm hương bỗng mọc một cây đa chẳng biết do chim ăn
quả sơ ý để rơi hạt xuống hay do ai trồng. Điều kỳ lạ là theo các cụ già làng
Đào Xá, từ hồi còn để chỏm đến giờ họ vẫn thấy cây đa ấy bé chỉ to bằng ngón tay
út, vẫn thấy nó chỉ có duy nhất một hai lá, hễ rụng lá này lại mọc một lá khác.
Cái cây tựa như một que hương sống, giữa bão gió cuộc đời vẫn xanh một niềm tin
nơi cửa phật.
Năm năm làng tổ chức lễ hội tắm thánh một lần. Đoàn rước kiệu dài vài trăm mét.
Đi trước là cờ, lộ bộ, bát bửu kiếm, án thư, hộ tống đằng sau là đoàn bát âm. Họ
bơi thuyền ra giữa sông Hồng, múc nước sông mẹ để tắm cho thánh sạch bụi hồng
trần, xa giá khỏi hậu cung vui cùng dân làng. Nào các trò dân gian như múa đánh
bồng, múa lân, múa sư tử, nào cờ tướng, cờ người. Người xem chật đường, ngập
xóm, vui tới mấy ngày mới dứt.
2. Đào Xá không chỉ có cổ thụ, có đình chùa thế lạ mà cả con người cũng khác
thường. Làng có 281 hộ, hơn ngàn khẩu với bốn dòng họ chính là Trần, Lê, Nguyễn,
Phạm nhưng cứ như lời trưởng thôn Nguyễn Văn Bình thì từ thời Pháp thuộc đến nay
đã có 6 trai làng rũ áo nâu thành
phi công, vẫy vùng cùng mây gió. Hai phi công
của làng đã cống hiến xương máu của mình cho Tổ quốc, thành liệt sĩ là Tạ Văn
Thành và Nguyễn Văn Hà.
Hỏi lý do sao lắm phi công, ông trưởng thôn chỉ mỉm cười bảo: “Do thể chất trai
làng phi thường mà được tuyển”. Những lớp người của quá khứ, người chết vì mũi
tên, hòn đạn, kẻ về đất bởi tuổi tác lúc già, giờ duy nhất còn sống phi công
Nguyễn Công Huy. Không tiếp nối được truyền thống phi công ấy, chẳng biết thế
nào mà mấy chục năm nay Đào Xá chẳng còn ai theo được nghiệp.
Có người lý giải bởi cái… giếng đình. Giếng đình là cái mắt rồng, trước cả làng
gánh nước về ăn. Nước trong veo, mặt phủ bèo ong mát rượi, bờ thảm cỏ vòi voi
mượt như nhung. Cách đây cũng đã lâu, tự nhiên Đào Xá cho bê tông hóa lòng
giếng, bờ giếng từ đó quanh năm nước đục ngầu. Giếng rồng đã mất linh, địch họa
thi nhau kéo đến, nhiều con em trong làng đột tử vì tai nạn, vì nghiện hút. Cũng
có người bảo, cái họa đột tử ấy chẳng những Đào Xá mà làng nào trong toàn cõi
Việt Nam chẳng bị. Nào bởi một lẽ do giếng làng xoay vần đục trong?
(Theo NNVN)