Lãi suất trong ngắn hạn của nền kinh tế thường phụ
thuộc vào hai yếu tố chính, đó là lạm phát và tính thanh khoản của hệ
thống ngân hàng. Tuy nhiên, lạm phát và khả năng thanh khoản của các
NHTM không phải là hai yếu tố hoàn toàn độc lập nhau, đặc biệt là trong
thời kì lạm phát cao.
Tính thanh khoản của một ngân hàng phản ánh khả năng
chi trả các nghĩa vụ tài chính đến hạn. Rủi ro thanh khoản chủ yếu xuất
hiện khi ngân hàng phải “lấy ngắn nuôi dài”, tức là dùng các khoản huy
động ngắn hạn để tài trợ cho các khoản cho vay dài hạn hoặc đầu tư vào
các tài sản kém thanh khoản.
Thời gian gần đây hệ thống NHTM luôn gặp vấn đề về thanh khoản, đặc biệt là ở các NHTM cổ phần nhỏ. Một trong những đề xuất
quản trị rủi ro thanh khoản (vừa được đăng tải trên website của ngân
hàng Nhà nước) là không cho phép rút trước hạn tiền gửi có kì hạn, trừ
trường hợp đặc biệt khi khách hàng có thỏa thuận trước với ngân hàng.
Việc ổn định hệ thống tài chính là một hướng đi đúng, tuy nhiên biện
pháp này có thể gặp vấn đề về tính khả thi của nó.
Trong môi trường lạm phát cao và khó dự báo được trước
như hiện nay, trừ trường hợp được thỏa thuận lãi suất vượt trần (14%),
người gửi tiền không muốn thực hiện các hợp đồng dài hạn với lãi suất
danh nghĩa cố định. Ngược lại, nếu phải trả mức lãi suất huy động vượt
trần thì các NHTM lại không muốn huy động dài hạn. Do vậy, các khoản
tiền huy động được của các NHTM thường là ngắn hạn và tạo ra sự lệch pha
kì hạn giữa các khoản tiền gửi và cho vay. Kết cục là các NHTM thường
phải tham gia vào các cuộc đua lãi suất huy động hoặc đẩy lãi suất liên
ngân hàng lên rất cao, nhiều lúc vượt 20%, như trong thời gian gần đây
nhằm đáp ứng thanh khoản tạm thời.
Nếu áp dụng quy định không được phép rút tiền gửi có kì
hạn trước hạn, nhiều khả năng sẽ dẫn đến việc người gửi tiền tăng cường
thực hiện các hợp đồng cho vay rất ngắn hạn – nguyên nhân gây ra tình
trạng kém thanh khoản – và đồng thời đòi hỏi lãi suất cao. Hơn nữa, vấn
đề thanh khoản hiện nay đang nằm ở phía các NHTM chứ không phải ở phía
người gửi tiền. Do vậy, người gửi tiền luôn có sức mạnh đàm phán đòi hỏi
áp dụng điều khoản rút trước kì hạn với NHTM. Các NHTM khi thiếu hụt
thanh khoản chắc chắn cũng không bỏ lỡ cơ hội thỏa thuận với khách hàng,
và rất có thể họ lại “chạy đua” với nhau để thỏa thuận với khách hàng
của mình.
Nguyên nhân chính khiến người gửi tiền lo ngại không
muốn thực hiện các hợp đồng dài hạn gây tình trạng căng thẳng thanh
khoản cho các NHTM là do sự bất ổn của lạm phát, và kết quả của nó là
những điều chỉnh mặt bằng lãi suất từ ngân hàng Nhà nước. Một trong
những sản phẩm tín dụng có thể làm hạn chế những lo ngại này là các hợp
đồng huy động có lãi suất được điều chỉnh theo lạm phát. Trong khi các
hợp đồng huy động truyền thống ấn định mức lãi suất danh nghĩa cố định
khiến người gửi tiền có thể chịu thiệt khi lạm phát gia tăng, thì các
hợp đồng huy động có lãi suất danh nghĩa điều chỉnh theo tỉ lệ lạm phát
có thể đảm bảo một mức lãi suất thực dương hợp lý cho người gửi tiền.
Giả sử nếu mức lãi suất thực được thỏa thuận giữa NHTM và người gửi tiền
là 3%/năm thì lãi suất danh nghĩa của hợp đồng có thể được ấn định bằng
3% cộng tỉ lệ lạm phát công bố bởi tổng cục Thống kê. Việc thực hiện
những hợp đồng này có khả năng bảo vệ lợi ích cho cả hai bên tham gia
hợp đồng và góp phần làm giảm rủi ro thanh khoản của hệ thống NHTM.
TS Phạm Thế Anh
Mọi thông tin bài vở hoặc ý kiến đóng góp cũng như thắc mắc liên quan đến thị trường bất động sản xin gửi về địa chỉ email: [email protected]; Đường dây nóng: 0942.825.711.