1. Hãy cụ thể. Không nên đưa ra những mệnh lệnh không rõ ràng kiểu “Đừng bầy bừa!”, “Ngoan đi nào”. Những chỉ dẫn kiểu như vậy có nghĩa khác nhau đối với những người khác nhau. Con cái chúng ta sẽ hiểu chúng tốt hơn nếu những chỉ thị đó đưa ra thái độ, cách cư xử cụ thể, rành mạch, mà chúng ta chờ đợi ở con mình. Cần giới hạn rõ ràng cho trẻ biết chính xác phải làm gì: “Con hãy nói thầm khi mọi người đang ngủ”, “Cho chim ăn bây giờ đi”, “Nắm tay mẹ khi mình sang đường”. Gợi ý này có thể làm tăng đáng kể mức độ nghe lời của con bạn.
2. Hãy đưa ra các lựa chọn. Trong nhiều trường hợp bạn có thể cho con mình lựa chọn giới hạn trong việc quyết định thực hiện mệnh lệnh của bạn như thế nào. Có chút tự do lựa chọn khiến cho trẻ thấy được cảm giác của quyền lực và sự kiểm soát, làm giảm sự chống cự của nó. Ví dụ như, “Đến giờ tắm rồi, con muốn mẹ lấy cho con quần áo, hay con tự chọn?”, “Con muốn tập đàn 10 phút buổi sáng và 10 phút buổi tối, hay tập luôn 20 phút 1 lần?”
3. Hãy tỏ ra cứng rắn. Đối với những việc quan trọng khi mà không có lựa chọn nào khác ngoài việc nghe lời, bạn nên nói ra yêu cầu của mình một cách cứng rắn, cho trẻ biết rằng nó cần dừng ngay hành động không mong muốn của mình và tức thì tuân theo bạn. Ví dụ như: “Về phòng con ngay đi!” hay “Dừng ngay lại! Đồ chơi không phải để ném!”. Những hạn chế cứng rắn có hiệu lực hơn nếu được đưa ra bằng giọng ra lệnh và với cái nhìn nghiêm túc.
Mặt khác, những hạn chế nhẹ nhàng cho trẻ biết là nó có lựa chọn hoặc nghe lời hoặc không nghe lời. Ví dụ của những hạn chế kiểu này là: “Sao con không bỏ đồ chơi ra chỗ khác nhỉ?”, “Chúng mình làm bài tập đi”, “Con vào nhà bây giờ đi, được không?” và “Mẹ thực sự mong con tự dọn dẹp phòng của mình.”
Những mệnh lệnh nhẹ nhàng thích hợp cho những trường hợp khi bạn muốn trẻ hành động một cách nhất định nhưng bạn không qui định hành động đó. Tuy nhiên đối với những hành động bắt buộc phải được làm bạn sẽ đạt được sự tuân thủ tốt hơn khi sử dụng mệnh lệnh cứng rắn. Cứng rắn là mảnh đất nằm giữa nhẹ nhàng và thù địch.
4. Hãy đưa ra các đòi hỏi khẳng định. Trẻ em dễ tiếp nhận những mệnh lệnh khẳng định “Hãy làm” hơn là phủ định “Đừng (không được) làm”. Thông thường nếu bạn nói cho trẻ biết phải làm gì (“Hãy nói nhỏ!”) sẽ tốt hơn nếu bạn nói (“Đừng có hét!”). Người ta nhận thấy rằng các bậc phụ huynh độc đoán đưa ra các mệnh lệnh “Đừng”, trong khi các bậc cha mẹ có quyền lực lại thiên về các chỉ thị “Hãy làm.”
5. Hãy để bạn bên ngoài mệnh lệnh. Khi bạn nói “Mẹ muốn con đi ngủ bây giờ,” bạn có thể đã tạo ra một cuộc chiến cá nhân giữa bạn và con bạn. Biện pháp tốt hơn là hãy nói “bâng quơ”, ví dụ như, “Bây giờ là 9 h. Giờ đi ngủ của con đấy,” và chỉ tay vào đồng hồ. Trong trường hợp này tất cả những xích mích và cảm giác nặng nề sẽ là giữa trẻ và cái đồng hồ. Và sẽ triển vọng hơn khi bạn nói “Qui tắc là không được ném bóng trong nhà” thay bằng nói “Mẹ không thích con ném bóng trong nhà,” con bạn sẽ ghét cái qui tắc kia hơn là ghét bạn đấy.
6. Hãy giải thích tại sao lại cần sự hạn chế. Khi lần đầu tiên bạn đưa ra hạn chế, hãy giải thích tại sao con bạn lại phải tuân theo nó. Việc hiểu được nguyên nhân của qui tắc sẽ giúp con bạn phát triển chuẩn mực cư xử, hành động bên trong con người nó, tức là lương tâm. Thay bằng đưa ra những giải thích dài dòng mà trẻ sẽ quên ngay bạn hãy nói nguyên nhân một cách ngắn gọn, ví dụ như: “Không cắn người khác. Mọi người sẽ đau đấy”, “Khi con giằng đồ chơi của bạn khác, bạn ấy cảm thấy buồn bởi vì vẫn còn muốn chơi với chúng.”
7. Hãy đề nghị phương án lựa chọn. Bất cứ khi nào bạn chỉ ra giới hạn cho một hoạt động nào đó của trẻ, bạn hãy cố chỉ ra một hoạt động khác thay thế có thể chấp nhận được. Làm như vậy chỉ thị của bạn nghe có vẻ ít cấm đoán hơn và con bạn sẽ cảm thấy ít bị tước đoạt hơn. Theo cách đó, bạn có thể nói: “Mẹ biết con thích thỏi son của mẹ, nhưng nó dành để bôi môi, không phải để chơi con ạ. Đây có bút chì mầu và giấy thay cho nó đây.” Một ví dụ khác bạn nên nói: “Con không thể ăn kẹo trước bữa ăn trưa, nhưng con có thể ăn một chút kem sô cô la mà con thích sau khi ăn tối.” Bằng cách đưa ra những phương án lựa chọn, bạn dạy con mình rằng tình cảm và những mong muốn của nó là có thể chấp nhận được, chỉ có cách thể hiện chúng là không được mà thôi.
8. Hãy kiên định một cách nghiêm túc. Nguyên tắc chủ yếu giúp việc đặt ra giới hạn có hiệu quả là tránh những quy tắc lúc có lúc không. Một thời gian biểu không cố định (chẳng hạn như, giờ đi ngủ hôm nay là 8h, hôm sau là 8h30, hôm sau nữa lại là 8h45) là tiền đề cho việc chống cự và là thời gian biểu hầu như không thể bắt ép trẻ theo. Những quy tắc và những thói quen quan trọng của gia đình phải có luôn hiệu lực, thậm chí nếu đôi khi bạn cảm thấy mệt mỏi và khó chịu.
9. Hãy tỏ ý bất bình với thái độ, cách cư xử của trẻ, chứ không phải là bản thân nó. Không quan trọng hành động của trẻ nghiêm trọng đến mức nào, chúng ta cần cho trẻ hiểu là chúng ta chỉ không tán thành hành động của chúng mà không hắt hủi chúng. Bởi vậy thay bằng nói “một thằng bé hư!” (chê bai trẻ), chúng ta nên nói: “Không được cắn” (phê phán hành động cụ thể). Thay bằng nói: “Mẹ không thể chịu nổi con hành động như vậy”, chúng ta nên nói: “Những cái lọ đó không phải để lăn đâu con. Chúng phải được đứng trên giá.”
10. Hãy kiểm soát cảm xúc của mình. Các nhà nghiên cứu thông báo rằng khi cha mẹ rất bực tức, họ phạt con mình rất nặng và có nhiều khả năng lăng mạ con mình bằng lời hay vũ lực. Có những lúc chúng ta cần hít thở sâu và đếm đến 10 hơn là mắng nhiếc con một cách thù địch. Uốn nắn kỷ luật chủ yếu là dạy trẻ cách cư xử và bạn chẳng thể dạy con hiệu quả, nếu bạn kích động quá mức. Bởi vậy thay bằng “tấn công” con bằng những nhận xét giận dữ có tính chất làm bẽ mặt: “Con làm sao thế?”, tốt hơn cả là bạn hãy dành một phút để trấn an mình và sau đó hỏi: “Chuyện gì xẩy ra ở đây thế này?” Tất cả trẻ em đều cần cha mẹ mình xác định những nguyên tắc chỉ đạo để có một cách cư xử có thể chấp nhận được. Chúng ta càng khéo đưa ra các giới hạn bao nhiêu thì sự hợp tác chúng ta nhận được từ con cái mình càng lớn bấy nhiêu và sự bắt ép phải tuân theo các mệnh lệnh bằng cách áp dụng những hậu quả khó chịu càng ít cần thiết bấy nhiêu. Và kết quả là một bầu không khí gia đình dễ chịu hơn cho cả cha mẹ và con cái.
Theo Huyền Anh
(Tạp chí Gia đình & Trẻ em)