Nước mắt người là một lớp nước rất mỏng bao phủ bề mặt nhãn cầu (còn gọi là phim nước mắt). Nước mắt gồm nước, chất điện giải, carbohydrat, lipid, protein… trong đó một số protein có chức năng enzym. Protein chính của nước mắt gồm lyzozym (một enzym phá vỡ cấu trúc màng tế bào vi khuẩn), lactoferin (kìm khuẩn), kháng thể kích thích IgA… Vai trò của nước mắt tự nhiên là làm sạch bề mặt nhãn cầu, diệt khuẩn, đảm bảo giác mạc trong và duy trì chức năng thị giác.
Khi có sự thiếu hụt hoặc không ổn định bất cứ một thành phần nào của phim nước mắt hoặc sự tương tác không tốt giữa lớp nhày với màng tế bào biểu mô kết - giác mạc, gây ra sự biến đổi cấu trúc và chức năng bề mặt nhãn cầu sẽ gây bệnh lý khô mắt. Khi bị khô mắt sẽ có một số triệu chứng như: cảm giác khô, rát bỏng, có dị vật trong mắt, ngứa mắt, sợ ánh sáng, nhìn mờ…
Để điều trị khô mắt, ngoài việc điều trị nguyên nhân gây khô, điều quan trọng là phải bổ sung chế phẩm thuốc thay thế một phần nước mắt tự nhiên, hay còn gọi là nước mắt nhân tạo.
Hiện nay, thị trường có nhiều loại nước mắt nhân tạo nhưng người bệnh nên sử dụng loại không chứa chất bảo quản, nhất là trong trường hợp phải dùng kéo dài như refresh plus và celluvisc... Đây là những chế phẩm sử dụng đơn liều, không gây độc hại, ít tác dụng phụ nhưng giá thành đắt.
Ở nhiều bệnh nhân, độ nhày chế phẩm nước mắt nhân tạo càng cao thì cũng có tác dụng phụ là làm mờ mắt, dính mắt lâu hơn giống như khi dùng thuốc mỡ. Tác dụng phụ có thể gặp ở các loại nước mắt nhân tạo là kích ứng mắt, ngứa mi mắt, sung huyết kết mạc, viêm bờ mi, dính bờ mi, có cảm giác nóng bỏng thoáng qua...
Về liều dùng, dạng nước tra từ 4-10 lần/ngày, dạng mỡ từ 2-3 lần/ngày, liều dùng và quá trình điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, đáp ứng điều trị và mức độ khô mắt. Những lưu ý thêm rất quan trọng khi sử dụng thuốc, đó là không để đầu lọ chạm vào bất cứ bề mặt nào để tránh nhiễm bẩn và đậy nắp lại ngay sau khi dùng. Ngừng dùng ngay nếu quan sát thấy thuốc bị đổi màu hoặc trở nên vẩn đục.
Điều trị khô mắt là một quá trình lâu dài, thậm chí cả đời; dùng nước mắt nhân tạo - nếu có, chỉ là một thuốc hỗ trợ trong phác đồ điều trị. Vì vậy, mặc dù nước mắt nhân tạo phần lớn là những chế phẩm không kê đơn, nhưng người bệnh không được chủ quan, không nên tự ý dùng hoặc lạm dụng thuốc mà cần sớm đến các cơ sở nhãn khoa có uy tín để trước hết là chẩn đoán đúng bệnh, tiếp theo là khám, tái khám sau mỗi đợt điều trị.
ThS.DS. Vũ Hồng Minh