Chỉ cách nhau một con sông Đáy ngắn ngủi, nhưng hàng trăm năm qua, trai gái giữa hai làng Vân Côn (xã Vân Côn, huyện Hoài Đức, Hà Nội) và Phú Hạng (xã Tân Phú, huyện Quốc Oai, Hà Nội) chưa hề có trường hợp nào lấy nhau. Điều này không phải do mối thâm thù hay ghét bỏ nhau như nhiều người vẫn lầm tưởng, mà xuất phát từ một lời thề kết nghĩa anh em.
Từ một lời thề...
Xuôi theo đại lộ Thăng Long, chúng tôi dễ dàng tìm đến làng Vân Côn và Phú Hạng. Vân Côn là một ngôi làng cổ nằm ở ngoại thành Hà Nội. Tuy nhiên, cơn bão đô thị hóa đã vùi lấp những nét cổ xưa ấy, thay vào đó là nhiều nhà tầng khang trang, đường làng đổ bê tông và nườm nượp xe máy. Nếu không có ngôi đình, gốc đa, ao cá và giếng nước giữa làng thì chắc hẳn mọi người sẽ không thể tin ở đây còn lưu giữ được một truyền thống cổ xưa đến thế.
Dù kinh tế phát triển, nhiều giá trị truyền thống xưa bị mai một nhưng cho đến bây giờ, hỏi bất cứ ai ở hai làng này, từ già đến trẻ về tục lệ kết nghĩa anh em, trai gái hai làng không được lấy nhau có từ lâu đời thì ai cũng đều vanh vách kể lại được.
 |
|
Hai làng Vân Côn và Phú Hạng chỉ cách nhau một dòng sông Đáy
|
Tương truyền rằng, khi xưa, trước khi cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng diễn ra, từ tướng đến quân đều đến dòng sông Hát Môn mà thề rằng: “Một xin rửa sạch nước thù/Hai xin đem lại nghiệp xưa họ Hùng”… Hai Bà Trưng đã nhận được sự ủng hộ của toàn dân cùng sự giúp sức của các nữ tướng kiệt xuất như: Thánh Thiên, Lê Chân, Thiều Hoa, Ả Đã, Ả Túc, Ả Lã Nàng Đê, Bát Nàn… Mọi người đều thề một lòng theo hai nữ tướng đến cùng. Để giữ trọn lời thề, khi cuộc khởi nghĩa thất bại, các tướng quân đã cùng Hai Bà Trưng trẫm mình xuống dòng Hát Môn.
Trong số những nữ tướng của Hai Bà Trưng trẫm mình xuống sông thời đó, có nữ tướng Ả Lã Nàng Đê. Thi thể của bà đã trôi từ dòng Hát Môn xuống Hát Giang (tức sông Đáy ngày nay), đến đoạn Vân Côn thì ở lại đó. Thời ấy vì lo chạy giặc, lại lo sợ bị liên lụy, người dân không ai dám bén mảng đến xác của bà.
Về sau, xác của bà trôi xuống đến thôn Phú Hạng, người dân nơi đây cũng lo lắng, sợ hãi không kém. Nhưng, cảm phục trước tinh thần yêu nước của vị nữ tướng này, nhân dân hai làng đã bất chấp nguy hiểm vớt xác bà lên để an táng. Về sau, mỗi làng dựng một miếu thờ riêng, ở Vân Côn lấy tên là Quán Sông, còn Phú Hạng đặt tên Quán Ngọ. Cũng từ đó, hai làng tôn bà là Mẫu rồi kết nghĩa anh em, sống hòa thuận với nhau.
Đến thời Lê, đình làng Vân Côn được xây dựng và nữ tướng Ả Lã Nàng Đê được đưa vào đình thờ cùng 3 vị thánh, còn Quán Sông vẫn còn, nhưng chỉ mang tính chất tượng trưng. Khi hai làng kết nghĩa anh em, mọi người có quy ước ngầm rằng: “Đã là anh em thì phải luôn đoàn kết, đùm bọc và giúp đỡ lẫn nhau. Tình cảm đó phải được xem như anh em ruột thịt trong nhà, chính vì vậy, chuyện trai gái giữa hai làng không được kết hôn là điều tất nhiên”.
 |
|
Đình làng Vân Côn
|
Cho đến nay, phong tục ấy vẫn được giữ nguyên vẹn. Cụ Nguyễn Đình Mưa, một bậc cao niên ở làng Vân Côn kể: “Làng tôi và làng Phú Hạng luôn coi nhau như anh em ruột trong nhà. Chúng tôi luôn đùm bọc, giúp đỡ, che chở nhau trong mọi trường hợp. Cứ vào ngày mồng 6 tháng Giêng ở Phú Hạng và ngày 12/2 (âm lịch) ở Vân Côn lại tổ chức lễ hội, sau đó mời các cụ và thanh niên hai làng đến giao lưu.
Nếu làng Phú Hạng tổ chức lễ hội thì bao giờ cũng rước kiệu lên Quán Sông và đình làng Vân Côn lễ bái và ngược lại… Đây là dịp để hai làng ôn lại những nét truyền thống cổ, cũng như nhắc nhở con cháu giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp đó…”.
… Đến câu chuyện cổ tích giữa đời thường
Cũng theo cụ Mưa, không chỉ có ngày lễ hội, trong cuộc sống, bố mẹ và ông bà luôn có trách nhiệm kể lại cho con cháu nghe về truyền thống giữa hai làng. Cứ như thế, đời này truyền cho đời kia, cho đến nay tình cảm mật thiết giữa hai làng vẫn gắn bó bền chặt. Chẳng thế, khi làng bên gặp khó khăn, làng này sẽ nhiệt tình giúp đỡ ngay. Thậm chí chẳng cần công to việc lớn gì, đến mùa vụ, nếu làng này cấy gặt xong mà làng kia chưa xong, mọi người cũng sẵn sàng giúp đỡ mà không đòi hỏi gì. Đối với những người đi làm ăn xa, chẳng may có sự va chạm hay “say” nhau nhưng nếu biết là người của hai làng cũng phải gạt mọi chuyện sang một bên.
 |
|
Đình làng Phú Hạng
|
Cụ Nguyễn Văn Thư, một bậc cao niên của làng Phú Hạng kể với chúng tôi: “Từ thời cha sinh mẹ đẻ đến giờ, tôi chưa hề nghe có chuyện trai, gái hai làng cưới nhau…”. Anh Ngô Văn Oai, 26 tuổi ở làng Vân Côn cũng chia sẻ: “Ngay từ khi còn nhỏ, tôi đã được ông bà, bố mẹ kể về những tục lệ tốt đẹp này. Kể từ đó, tôi cảm thấy mình có một tình cảm đặc biệt với người ở làng Phú Hạng. Đối với người lớn ở làng đó thì tôn trọng, với thanh niên, trẻ nhỏ thì quý mến, với những cô gái thì coi là em mà không bao giờ nghĩ đến chuyện yêu đương…”.
Trao đổi với chúng tôi, các cán bộ của xã Vân Côn và xã Tân Phú đều khẳng định, họ chưa bao giờ phải xử lý một trường hợp nào xích mích hay trai, gái giữa hai làng Vân Côn và Phú Hạng đến xin đăng ký kết hôn cả.
Nhờ sự truyền dạy tỉ mỉ của đời trước cho đời sau, nên tình nghĩa giữa hai làng ngày càng bền chặt. Từ các cụ già người còn, người mất, đến lớp trẻ dù ở nhà hay đi xa, ai cũng đều có ý thức gìn giữ truyền thống tốt đẹp có một không hai giữa Thủ đô này./.