Chứng đau tức ngực do huyết ứ khí trệ theo đông y cho rằng bệnh sinh là do khí tạng thận không đầy đủ, khiến cho dương khí của thận thiếu làm dương khí của ngũ tạng đều hư. Khiến cho khí thận âm không đầy đủ, thủy không dưỡng được mộc mà sinh ra tâm can âm hư, tâm can hỏa vượng lâu ngày làm tổn thương khí huyết dẫn đến khí khuyết lưỡng hư.
Do đó công năng hoạt động của tạng tâm, tỳ, can, thận giảm sút sinh chứng đàm thấp cách trở gặp lạnh làm khí trệ, huyết ứ gây ra các hiện tượng đau thắt ở ngực. Ngoài ra còn có thể do nguyên nhân thất tình, thái quá, gây mệt mỏi quá độ làm tổn thương các tạng trên khiến cho tâm dương bất chấn, đàm trọc ứ trở, khí cơ bất thông, tâm mạch, lạc mạch tắc nghẽn, máu lưu thông không lợi, tim mất dinh dưỡng mà sinh ra bệnh.
Bởi vậy trong chứng này cần phải dùng phương Huyết phủ trục ứ thang nhờ phương có công năng hoạt huyết hóa ứ, hành khí chỉ thống. Thang gồm đương qui 12 - 16g, đào nhân 8 - 16g, chỉ xác 6 - 8g, sài hồ 8 - 12g, cát cánh 6 - 8g, xuyên ngưu tất 6 - 12g, sinh đại hoàng 12 - 16, hồng hoa 6 - 12g, xích thược 8 - 12g, xuyên khung 6 - 8g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần.
Xét các vị có trong phương ta thấy đây là phương chủ trị chứng đau tức ngực do huyết ứ khí trệ. Nên trong phương thấy có các vị đương quy, đào nhân, hồng hoa có tác dụng hoạt huyết hóa ứ là chủ dược. Vị xuyên khung, xích thược lại hoạt huyết hòa âm. Ngưu tất hoạt huyết thông mạch, sài hồ, chỉ xác, cam thảo đều có công hiệu điều hòa các vị thuốc.
Tuy nhiên cũng cần căn cứ từng thể bệnh khác nhau mà gia giảm các vị cho thích hợp ví du như trường hợp mất ngủ gia thục, táo nhân, suy nhược khí hư gia đảng sâm để bổ trung ích khí. Dương hư bỏ sài hồ gia thục địa phụ tử, quế chi để ôn tâm dương. Trường hợp hạ sườn phải đau có khối u gia uất kim, đan sâm để hoạt huyết tiêu tích. Trường hợp tức ngực nặng gia xuyên khung, hồng hoa, tăng liều thêm đơn sâm.
Trên lâm sàng phương này còn có tác dụng chữa chứng đau đầu kéo dài, tăng huyết áp, chóng mặt đau đầu, đau thần kinh liên sườn, đau lưng sau đẻ do huyết ứ khí trệ có kết quả tốt.
Nếu bị huyết ứ ở đầu mặt như chứng điếc giảm thính lực, chứng mũi đỏ thì có thể kết hợp dùng Phụ phương Thông khiếu hoạt huyết thang có công hiệu hoạt huyết thông khiếu, gồm có các vị xích thược 8g, xuyên khung 8g, đào nhân 12g, hồng hoa 12g, củ hành già (cắt vụn) 3 củ, sinh khương 12g, xạ hương (xung phục) 10 - 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần.
Nếu chứng huyết ứ dưới cơ hoành hoặc hình thành khối u đau, kể cả xơ gan, gan lách to dùng phương Cách hạ trục ứ thang cũng có công hiệu nhất định, nhờ phương công hiệu hoạt huyết hóa ứ hành khí chỉ thống. Trong phương gồm ngũ linh chi (sao) 12g, đương qui 12g, xuyên khung 8g, đào nhân 12g, đơn bì 8 - 12g, xích thược 10g, ô dược 6 - 8g, diên hồ sách 4 - 6g, cam thảo 6 - 12g, hương phụ 6 - 8g, hồng hoa 6 - 10g, chỉ xác 6 - 8g. Sắc uống ngày một thang.
BS. Hoàng Xuân Đại