Tục lướt zướng: 12 tuổi có thể tìm hiểu nhau bằng cách đi ngủ (Kỳ 2)

12 tuổi có thể được yêu

Hằng năm, cứ đến độ tháng 9, tháng 10, khi đã thu hoạch lúa xong, đem cất vào nhà kho, là thời gian để dân làng Cơ Tu làm lễ ăn mừng lúa mới, là dịp để người con trai làm nhà rồi chủ động đi tìm bạn tình rủ nhau đi ngủ. Đôi trai gái tự tìm đến nhau lựa chọn cho mình một người hợp lòng, ưng ý. Tập tục kì lạ cho tới bây giờ vẫn đang còn tồn tại. Người Cơ Tu gọi đó là tục lướt zướng.

Đối với người Cơ Tu, hôn nhân là một việc rất quan trọng không chỉ cho gia đình chuú rể, cô dâu, họ hàng mà cho cả buôn làng. Nên việc trai gái tìm hiểu nhau và đi đến hôn nhân cũng được tiến hành rất sớm với những nghi thức và tập tục̣c kì lạ. Ở đây con gáii hay con trai khi mới 12 tuổi đã có thể tìm hiểu nhau bằng cách đi ngủ. Nhà để đi ngủ được làm ở rẫy hoặc ở bìa rừng, gọi là nhà nhưng đây là một cái chòi được làm đơn giản bằng cây và lá cây. Ngôi nhà này cả làng đều được biết. Mỗi đôi nam nữ Cơ Tu có thể ngủ Duông từ 3 - 5 đêm, một tháng hoặc nhiều hơn thế nữa, và có thể ngủ với nhiều người khác nhau, đây được xem là tự do tìm hiểu mà không phải thầm kín, lén lút.

Luật đi ngủ này cũng phải tuân thủ nghiêm ngặt khi người con trai đến ngủ chỉ được phép tâm sự, hôn vào môi hoặc có thể sờ vào "bầu sữa" của cô gái và không được làm gì khác. Ngoài ra khi chàng trai muốn ngủ với cô gái nào đó thì phải mang đồ lễ cho cha mẹ cô gái gồm hạt cườm, vòng mã não, vòng đeo cổ và có thể là bằng tiền bạc. Với những trường hợp cô gái không muốn ngủ với người con trai đó, nhưng cha mẹ cô đã nhận lễ vật nhà trai thì cô gái vẫn phải tuân theo.

Theo Già làng Cơ Tu Pơ Loong Bút, làng A Hoi, xã La Êe, huyện Nam Giang (Quảng Nam), cho biết: "Chính già cũng đi ngủ khi mới 13 tuổi cho đến khi lấy vợ mới thôi. Em gái già cũng vậy, bắt đầu ngủ duông từ khi mới 12 tuổi cho đến khi lấy chồng".

Cứ đến tuổi là các đôi nam nữ người Dao lại thành vợ gã chồng

Nội dung luật tục Cơ Tu cũng quy định rất rõ và nghiêm khắc trừng trị những trường hợp quan hệ tình dục bừa bãi hoặc có thai trước khi cưới. Tùy vào mức độ vi phạm, chàng trai bị phạt nặng có thể đuổi ra khỏi làng, hoặc bắt người con trai đó phải giết heo, có khi là trâu bò mang từng phần đến từng gia đình trong làng để tự thú tội. Nhà trai phải đền bù cho nhà gái nào là ché, chiêng, đồ trang sức quý... nặng nề hơn họ phải chịu nợ truyền kiếp từ đời này sang đời khác và đôi khi bị cộng đồng ruồng bỏ không ai tiếp xúc. Tập tục nghiêm ngặt này từ xa xưa đã ăn sâu vào tiềm thức của người Cơ tu nên khi trai gái tìm hiểu nhau đều luôn có ý thức giữ gìn và tôn trọng đạo đức luật tục.

Hiện nay, tập tục đi ngủ này đã phần nào bị biến tướng. Nhiều người, cả người đồng bào cho tới người Kinh đã lợi dụng tục này nên đã dẫn tới nhiều hệ lụy đau lòng mà chúng ta khó tránh khỏi như để có thai ngoài ý muốn, dẫn tới cưới khi chưa đủ tuổi và nếu không cưới thì chàng trai cũng không có đủ tiền để đền cho nhà cô gái và tạ lỗi với cả làng.

Cùng chạy tránh thú dữ là thành vợ thành chồng

Trong không gian tĩnh lặng đến mơ hồ và đầy nghi hoặc, bên ánh lửa bập bùng và chén rượu đao - một loại rượu quý nấu từ cây đao lấy ở trên núi đá thẳm sâu, chúng tôi chuyện trò cùng với cụ Đặng Văn Sơn, người cao tuổi nhất xã Xuân Sơn, huyện Tân Sơn (Phú Thọ). Càng khuya, lửa càng đượm, câu chuyện càng hấp dẫn, cuốn hút.

Ngược dòng thời gian, cụ Sơn bảo, không biết tập tục "ngủ ngửi" của người Dao đeo tiền có từ khi nào. Cụ bảo hồi còn trai trẻ, cụ đã được người già trong bản kể về huyền thoại này. Cụ bảo, người Dao đeo tiền ngày xưa thường ở nơi xa xôi, cheo leo, hẻo lánh. Thuở hồng hoang, ông trời không biết tại sao chỉ cho trái đất này có hai người Dao, một nam và một nữ. Khốn khổ cho hai con người ấy, khi được thượng đế cho xuống trần gian lại ở hai nơi heo hút và xa lắc, trời bắt họ phải tự tìm đến với nhau.

Căn nhà truyền thông của người Dao

Tránh thú dữ, tránh cạm bẫy nhân gian bủa vây với bao nhiêu đam mê, hai người Dao mải miết đi tìm nhau. Tìm mãi, tìm mãi, đến khi gối mỏi, lưng còng, mái tóc xanh nhuốm sương gió bụi trần họ mới gặp nhau. Tìm được nhau rồi, mặc những quy định nghiệt ngã của Trời đất, hai trái tim khô héo như được hồi sinh, họ nhanh chóng thành vợ thành chồng. Nhưng cũng vì quá say tình, họ đã quên mất cái nhã ý của ông trời là buộc họ phải làm quen hơi nhau.

Đòn trừng phạt của ông trời thật khắc nghiệt. Lúc đó, con người thành nạn nhân sống như chết dần. Gần mặt nhưng xa lòng. Khi hai cơ thể sống là vợ là chồng mà không thể hoà nhập được thật là một sự đầy ải. Và thế là cái ông bà người Dao đeo tiền của thuở sơ khai ấy đã buộc cháu con khắc phục lại lỗi thiếu sót của họ với lời nguyền "ngủ ngửi". Trai gái người Dao đeo tiền đến tuổi cập kê, cứ tối tối lại tìm đến với nhau để chuộc lỗi với ông trời, cái lỗi vội vàng yêu mà ngày xưa tổ tiên họ mắc phải. Họ phải ngửi mùi nhau và ngủ để cho 2 cơ thể quen hơi, để họ được đến với nhau một cách trọn vẹn hơn.

Theo anh Bàn Xuân Lâm - chủ tịch xã Xuân Sơn từng tâm sự, một người Dao đeo tiền của thế hệ mới (có nghĩa là biết chữ, có kiến thức, biết tiếp thu và đã làm quen đủ các phương tiện thời hiện đại) thì hiện tại tập tục ngủ ngửi của người Dao đeo tiền ở Xuân Sơn vẫn còn lưu giữ, không bị mai một.

Cuộc đời anh Lâm, 13 năm trôi qua, 13 mùa xuân đi ngủ, ngủ rồi không hợp hơi lại thôi, cho tới lúc tuổi đã gần 30 anh mới gặp được người vợ bây giờ. Người con gái ấy, ngủ buổi đầu, hợp hơi ngay và anh chị đã nên vợ nên chồng, có 2 con gái, 1 con trai. Đến bây giờ cô gái đầu lòng đang làm cô giáo mầm non ở xã, cũng đã đến tuổi đi "ngủ ngửi". Mỗi tối, tiếng cộc cộc gõ cửa vang lên từng nhịp, anh biết con mình đã lớn.

Trong 4 thôn của xã Xuân Sơn thì thôn Cỏi được coi là thôn vẫn giữ được tập tục "ngủ ngửi" nhiều nhất của xã. Anh Nguyễn Văn An cho biết: "Ngủ ngửi" với người Dao ở đây là một quy định bắt mọi người phải thực thi. Chàng trai nào mà lấy vợ, không thực thi tập tục này là bị cánh con gái Dao cho ra ngoài rìa ngay".

12 tuổi là các đôi nam nữ người Cơ Tu đã được quyền yêu nhau

Theo chân anh An, chúng tôi vào thôn Cỏi. Các nhà ở đây đều ăn cơm tối khi ông mặt trời mới bắt đầu xuống núi. Thấy chúng tôi băn khoăn, An cho biết, thông thường ở đây, các nhà có con trai, con gái đang vào độ tuổi "ngủ ngửi" thường ăn tối rất sớm. Ăn để cho những người con lớn tuổi còn có thời gian đi gõ cửa để "ngủ ngửi", để kiếm dâu, kiếm rể về nhà. Đêm chưa xuống nhưng cả thôn đã sôi động. Tiếng xì xào đã vang lên, tiếng gõ cửa khua vách đã rộn vang khắp xóm, thậm chí, nhà nào đông con gái hoặc có con gái xinh thì bố mẹ chỉ mất ngủ, có khi phải ngủ bù vào sớm hôm sau.

Biết mình là một người "ngoại đạo", không thể thực hiện "ngủ ngửi" với một cô gái Dao nào đó, thế nhưng, cùng với An, tôi đã ghé vào một nhà nằm ở cuối xóm, nơi ấy có một cô gái mà An đã chọn. Đưa tôi vào nhà giới thiệu với cha mẹ cô gái, khi một chai rượu và một ít thịt dúi khô được cha cô gái đem ra đãi tôi thì An đã bí mật lẻn ra thực hiện phần nhiệm vụ của mình. Tiếng cộc cộc vang lên, An được đón vào phòng và đang chuyện trò thẽ thọt với cô gái mà tôi không biết mặt ở nơi góc nhà cùng hơi ấm của chăn nệm. Nếu thuận, thì chỉ cuối năm nay thôi, An sẽ có vợ. Cầu mong họ sẽ ấm hơi cùng nhau để gắn kết trọn đời, loại bỏ một định mệnh mà tổ tiên họ phải gánh chịu.

Tạm biệt Xuân Sơn khi thung lũng còn đang ngái ngủ, tôi trở về phố thị với một nhánh phong lan rừng. Dẫu chẳng được "ngủ ngửi" như những trai bản Dao đeo tiền, nhưng tôi thấy mình cũng mãn nguyện. Dù sao đó cũng là điều may mắn vì chúng tôi đã biết thêm về một tập tục rất đặc biệt của một dân tộc vùng cao Phú Thọ. Tập tục ấy, có thể còn những điều chưa hợp lý nhưng theo các già làng, ông trời đã bắt họ làm vậy, và điều cốt lõi, làm vậy để trai gái được kết duyên vợ chồng, được sống trọn đời chung thuỷ bên nhau...

Kỳ cuối: Đi tìm lời giải về những bí ẩn tục ngủ ngồi trong hang đá của người Rục