Thầy thuốc Đông y hay Tây y đều rõ về công năng 'nhiều trong 1' của atisô: Vừa lợi mật để qua đó giải độc cho cơ thể và điều chỉnh rối loạn biến dưỡng chất béo, vừa chủ động bảo vệ tế bào gan trước tác nhân phá hủy nhu mô gan như độ cồn, hóa chất, vi khuẩn… Nhờ atisô nên mật được gan bài tiết nhiều hơn, đồng thời thoát xuống túi mật rồi qua ruột non nhanh hơn bình thường. Phế phẩm trong gan, từ chất phụ gia trong thực phẩm công nghệ, độc chất trong khói thuốc lá cho đến hóa chất ngoại lai nhờ vậy được đào thải trước khi có cơ hội 'sinh sự'.
Vẫn chưa hết, thiếu mật thì chất béo không được biến dưỡng như mong muốn. Atisô do đó là món ăn, thức uống hiệu quả cho người biếng ăn, buồn nôn, sợ món béo cũng như cho đối tượng có đường ruột quá nhạy cảm theo kiểu vừa mới vào phải ra ngay. Tác dụng lợi mật của atisô đã hay lại càng hay hơn nữa nếu được kết hợp với những vị thuốc, cây thuốc có tác dụng. Chẳng hạn: Vị thuốc nhuận trường như đại hoàng, muồng trâu, bìm bìm, chất xơ… để tăng năng suất bài tiết mật qua đường ruột; Vị thuốc lợi tiểu như râu mèo, râu bắp, rễ cỏ tranh, rau má, biển súc… để kéo mật qua đường tiểu.
Không dừng lại trên đường tiêu hóa, thông qua tác động trên tiến trình hấp thu và biến dưỡng chất béo, atisô góp phần hạ mỡ trong máu nhờ cơ chế tác dụng 2 chiều, vừa ức chế phản ứng tổng hợp cholesterol của gan, vừa thúc đẩy tiến trình thoái biến chất béo.
Nhưng nếu tưởng cứ thế mà ngày nào cũng lợi mật thì sai. Đừng vì công lao của mật rồi quên 'phản ứng phụ' của mật. Nếu vì gặp cản trở nào đó mà mật tắc lại trong gan quá lâu, chẳng hạn vì viêm gan, viêm đường dẫn mật thì mật sang phá hủy tế bào gan. Tình trạng này càng nhanh hơn ở người dễ ứ mật vì nghiện rượu, tiểu đường, cường tuyến giáp, người hay dùng thuốc giảm đau, kháng viêm, thấp khớp, an thần, kháng sinh, ngừa thai…
Giải phẫu gan. Ảnh minh họa
Bên cạnh đó, không được phép tự ý dùng thuốc lợi mật nếu chưa biết trong túi mật có viên sỏi nào đang đóng vai chướng ngại vật. Nói cách khác, đọc kỹ hướng dẫn trước khi dùng vẫn chưa đủ, tốt hơn nếu 'nghe kỹ thầy thuốc trước khi dùng'.
Không riêng gì với atisô, lạm dụng thảo dược lợi mật theo kiểu ngày nào cũng uống cả lít nước cây thuốc hoàn toàn không có lợi vì:
- Ép gan bài tiết mật khi không có nhu cầu giải độc, khi không có áp lực của rối loạn biến dưỡng chất béo là lý do khiến gan mau mệt.
- Kéo mật ra khỏi gan quá nhanh, quá nhiều nhưng lại gặp trở ngại vì chướng ngại trên đường đi vì sỏi túi mật, vì viêm túi mật thì không lạ gì nếu có ngày phải kêu xe cấp cứu.
- Mật tuy cần thiết cho chức năng tiêu hóa và biến dưỡng chất béo nhưng lượng mật quá cao trong ruột là đòn bẩy cho ung thư ruột già.
- Mật nếu tích tụ quá lâu trong túi mật là cơ hội để tạp chất trong mật kết tủa thành sỏi trong túi mật.
Phòng bệnh là đúng, nhưng đừng thái quá đến độ biến thuốc tốt thành thuốc độc. Không cần dùng thuốc mạnh, không cần dùng thuốc liên tục nếu không bệnh. Chính vì thế mà trong ngôn ngữ Việt Nam có câu 'đúng thầy, đúng thuốc'.