Từ quan niệm này, nhiều người đi đến chỗ lạm dụng thuốc đông y,
uống bừa theo đồn đại về một loại thuốc nào đó vì tin “không bổ bề ngang cũng bổ
bề dọc”!
Rằng đây mới thực là sâm. Ảnh: Lê
Kiên Cây độc tưởng sâm bổ
Thuốc đông y cũng có những
độc chất như trong thuốc tây; vì vậy, phải thật cẩn trọng khi sử dụng, không nên
nghe lời truyền miệng, đồn đại về một toa thuốc, vị thuốc nào đó rồi tự tiện sử
dụng lâu dài. |
Cách nay vài năm, báo chí đăng tin nhiều người dân ở TP Tam Kỳ
(Quảng Nam) nhận lầm cây thương lục là một loại sâm và đổ xô xin cây giống về
trồng, ngâm rượu rễ củ để uống. Sau đó, người viết đã nhận được mẫu cây cũng
được cho là “cây sâm” gởi đến từ một người bạn ở Đức Hoà (Long An). Người bạn
cho biết nhiều người Đức Hoà trồng “cây sâm” này lấy rễ ngâm rượu uống cho bổ.
Người viết đã nhờ các đồng nghiệp bộ môn dược liệu, khoa dược, đại học Y dược
TP.HCM định danh “cây sâm” và tức tốc thông báo: “Đây là cây thương lục chứ
không phải sâm. Trong cây nhìn cứ tưởng là sâm này có chứa chất độc!”
Ngày 4.11.2011, bệnh viện Nhi trung ương cho biết có bốn trẻ dưới
một tuổi bị
ngộ độc nặng suýt nguy đến tính mạng, do cha mẹ dùng thuốc bôi ngoài
da gọi là “thuốc cam” bôi chữa các nốt viêm nhiệt ở miệng của trẻ. Thuốc cam
được xem là một loại thuốc đông y, nhưng xét nghiệm cho thấy chứa hàm lượng chì
đến 10%!Quan niệm đông y lành hơn
tây y có lý do của nó: phần lớn thuốc
tây y đi từ con đường tổng hợp hoá học, tức là những hoá chất ít nhiều chứa độc
tính, trong khi phần lớn thuốc đông y xuất phát từ
cây cỏ là sinh chất thiên
nhiên. Nhưng cần biết rằng, thuốc đông y không chỉ
bào chế từ cây cỏ hiền hoà,
mà còn có cả những vị thuốc rất độc làm từ khoáng chất.
Chưa kể người ta có thể
dùng nhầm thực vật độc để làm thuốc, như cây lá ngón. Về khoáng chất, có một số
vị thuốc đông y rất độc, phải xem là độc chất như thần sa, chu sa (chứa thuỷ
ngân), thạch tín, khinh phấn…
Một đề tài nghiên cứu của trung tâm Cấp cứu TP.HCM
(nay là bệnh viện Sài Gòn) từng cho thấy đã có hàng trăm ca ngộ độc thuốc đông y
trong một thời gian ngắn bởi bài thuốc bổ dân gian “thần sa tán nhỏ cho vào tim
heo hấp chín”.
Một số độc dược chính hiệuVề thực vật có
độc tính, có thể kể:– Á phiện là nhựa lấy từ trái của cây thuốc phiện (Papaver
somniferum L., họ Papaveraceae) dùng để chữa ho, giảm đau, chữa đau bụng, tả lỵ.
Dùng quá liều rất nguy hiểm do ức chế trung tâm hô hấp ở hành tuỷ. Cần chú ý,
trước đây một số thuốc y học cổ truyền (như lục thần thuỷ) hoặc thuốc tây y (như
élixir parégorique) trị tiêu chảy có chứa vị thuốc này.– Phụ tử là vị thuốc lấy từ rễ củ của cây ô đầu Việt Nam
(Aconitum fortunei Hemsl., họ Ranuculaceae) hay của nhiều loại Aconitum khác,
trong đông y được dùng làm thuốc hồi dương, khử phong hàn, chữa một số bệnh truỵ
tim mạch, ra nhiều mồ hôi, tay chân lạnh. Trong vị thuốc này có chứa aconitin là
một chất cực độc: chỉ cần 2 – 3mg aconitin có thể gây chết người.
Một số thuốc
đông y như trấn kinh hoàn, bát vị hoàn có chứa vị thuốc này.– Mã tiền là vị thuốc bào chế từ hạt cây mã tiền (Strychnos nux
vomica L., họ Loganiaceae). Mã tiền sử dụng trong đông y cũng giống như
strychnin trong tây y. Đó là vị thuốc kích thích tiêu hoá, chữa nhức mỏi tay
chân, chữa đau dây thần kinh và thiếu máu. Độc tính của mã tiền là do chất
strychnin. Nếu dùng quá liều sẽ gây co giật kiểu uốn ván và nạn nhân chết vì
ngạt thở.– Cà độc dược (Datura metel L., họ Solanaceae).
Dùng cà độc dược
trong đông y giống như dùng atropin, hyoscin, scopolamin trong tây y. Được dùng
chữa hen suyễn, giảm đau chống co thắt trong bệnh loét dạ dày và ruột, chữa
chóng mặt, nôn mửa khi đi máy bay, tàu xe. Có thể gây ngộ độc nếu dùng quá liều
do chất atropin làm tê liệt hệ đối giao cảm: giãn đồng tử, mạch nhanh, giảm tiết
dịch, tê liệt. Nạn nhân chết do hôn mê.Riêng về cây thương lục, ở Việt Nam có ba loại, đơn cử một loài
có tên khoa học Phytrolacca esculenta, họ Phytolaccaceae.
Dược thảo này không
được dùng làm thuốc bổ mà được phối hợp với các thuốc khác chữa cổ trướng, bệnh
thận. Đặc biệt, rễ thương lục có chất độc là các phytolaccatoxin. Dùng ở người
lâu dài và quá liều có thể bị ngộ độc; ngộ độc nhẹ: thân nhiệt tăng, tim đập
nhanh, đau bụng, nôn mửa; liều lớn gây ngộ độc nặng: liệt thần kinh, hôn mê, hạ
huyết áp, tim ngừng đập gây tử vong (theo Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt
Nam, tập hai, NXB Khoa học & kỹ thuật, Hà Nội, 2003).
Cuối cùng, cần phải đặc biệt ghi nhận là các loại dược liệu, dược
thảo trong quá trình chế biến bảo quản dùng làm thuốc có thể chứa các độc chất
nguy hiểm, như thuốc cam chứa chì đã đề cập.Tóm lại, thuốc đông y cũng có những độc chất như trong thuốc tây;
vì vậy, phải thật cẩn trọng khi sử dụng, không nên nghe lời truyền miệng, đồn
đại về một toa thuốc, vị thuốc nào đó rồi tự tiện sử dụng lâu dài. Cũng đừng quá
tin vào cái nhãn hiệu “gia truyền” mà giao phó sức khoẻ cho những người không
được đào tạo chuyên môn hay hành nghề không theo sự quản lý của ngành y tế.
Theo PGS.TS.DS. Nguyễn Hữu Đức,
Giảng viên chính bộ môn
dược,
ĐH Y dược TPHCM. (SGTT)