Theo định nghĩa, thầy thuốc là người phát hiện,
chạy chữa, phòng ngừa bệnh. Nhưng oái oăm thay, chính thầy thuốc có khi
lại gây ra một số căn bệnh, thậm chí nguy hiểm chết người: “bệnh do
thầy thuốc” hay “bệnh y sinh” (iatrogenic disease).
Thuật ngữ bệnh do thầy thuốc (iatrogenic disease) này
xuất phát từ hợp ngữ Hi Lạp gồm iatros là “thầy thuốc” và genic là “gây
ra”. Đó là những bệnh có nguyên nhân từ những sai sót y tế, những sơ
suất trong thao tác hay trong phương pháp
điều trị đến các biến chứng,
các
tác dụng không mong muốn (tác dụng phụ) của thuốc men và của thủ
thuật điều trị.
Danh sách các bệnh do thầy thuốc khá dài, có thể kể:
1) Nhiễm trùng bệnh viện, với các chủng
vi khuẩn đa kháng thuốc, do trước đó thầy thuốc đã dùng quá nhiều loại kháng sinh.
2) Do sai lầm trong dùng thuốc. Ví dụ dùng thuốc an thần điều trị viêm
loét dạ dày trong khi bệnh nhân bị nhiễm vi khuẩn HP.
3) Do cho thuốc quá liều. Ví dụ quá liều insulin trong
điều trị đái tháo đường, quá liều thuốc chống đông máu khi chạy thận
nhân tạo và ngay cả cho quá liều thuốc bổ vitamin...
4) Dị ứng thuốc.
5) Bị tác dụng độc của thuốc như thuốc điều trị lao,
thuốc kháng giáp, thuốc hạ sốt gây độc cho gan; thuốc kháng viêm gây
loét dạ dày...
6) Do giải thích hướng dẫn thiếu thận trọng, bệnh nhân hiểu nhầm hoặc gây stress, trầm cảm cho bệnh nhân.
7) Chẩn đoán, đánh giá bệnh trạng cũng như tiên lượng và dự hậu sai lầm gây hậu quả xấu...
Hội Bệnh do thầy thuốc Hoa Kỳ (American Iatrogenic
Association) đã ước tính hằng năm có từ 44.000-98.000 người chết sau
khi nhập viện vì bệnh do thầy thuốc và chi phí chăm sóc lên đến 29 tỉ
USD. Người ta cũng đánh giá bệnh do thầy thuốc đứng thứ ba trong các
bệnh dễ gây tử vong sau bệnh tim mạch và ung thư, và xếp hạng tám trong
những nguyên nhân gây chết.
Tổ chức Y tế thế giới từng khuyến cáo ngay cả việc
thăm khám, cho xét nghiệm quá mức cũng không tốt với bệnh nhân, gây tâm
lý căng thẳng đặc biệt với
người già. Cố giáo sư Phạm Khuê, chủ tịch
Hội Người cao tuổi VN, từng nói hơn một phần tư các bệnh ở người già là
do chính các thầy thuốc gây ra. Trong y khoa có một câu ví von: “Sau
lưng mỗi
bác sĩ giỏi có cả một cái nghĩa địa”, bác sĩ “dỏm” chắc có
nhiều hơn!
Thuốc men chính là con dao hai lưỡi, tốt hay xấu tùy
theo cách sử dụng của chúng ta. Không chỉ bác sĩ mà chính bệnh nhân
cũng cần tỉnh táo cân nhắc khi khám, sử dụng các xét nghiệm và chọn
phương
pháp điều trị bệnh. Tránh lạm dụng thăm khám, xét nghiệm, thuốc
men không cần thiết... để khỏi bị những bệnh “lãng xẹt”, không đáng có.
TS.BS TRẦN BÁ THOẠI - TT