Bệnh lỵ do trực khuẩn lỵ Shigella gây ra, lây trực tiếp từ người sang người hoặc gián tiếp qua bàn tay người nấu nướng, qua đường ăn uống. Do vậy, bệnh thường lây cho những người trong gia đình, trong thôn xóm và xuyên suốt từ vụ này sang vụ khác, có khi phát thành dịch .
Thuốc chữa lỵ có 3 nhóm:
Thuốc kìm hãm vi khuẩn gây bệnh:
- Nhóm thuốc cũ (bactrim, tetracyclin, clorocid): Nhóm này đã bị Shigella kháng rất cao (bactrim: 81%, tetracyclin: 91,2% clorocid: 93,4%), hiệu quả chữa bệnh kém. Nhóm có một số tính độc: bactrim gây bí đái, hại thận; tetracyclin làm hỏng men răng trẻ dưới 12 tuổi ; clorocid gây hại tuỷ xương làm thiếu máu... Mặc dù thuốc rất sẵn nhưng hiện nay ít được dùng.
- Nhóm thuốc mới (acid nalidixic, ciprofloxacin, ofloxacin): Hiệu quả chữa bệnh cao, rút ngắn được khoảng một nửa số ngày dùng thuốc (so với dùng nhóm thuốc cũ). Nay do ta bào chế được, giá thành không còn cao, tuyến y tế cơ sở có bác sĩ (hoặc y sĩ) hướng dẫn nên việc dùng thuận tiện và phổ biến hơn trước.
Chú ý: Không dùng acid nalidixic cho người có thai ở 3 tháng đầu thai kỳ, không dùng ciprofloxacin cho trẻ dưới 16 tuổi (vì thuốc gây hại các khớp xương chịu lực), không dùng cho người có thai, cho con bú (vì chưa có đầy đủ thông tin về sự bài tiết thuốc qua sữa và tính độc với thai). Không nên dùng acid nalidixic, ciprofloxacin cho người suy thận, suy gan, người động kinh. Không dùng cùng lúc các thuốc này với thuốc chống đông máu, thuốc chống động kinh (vì sẽ gây các tương tác bất lợi).
- Nhóm chiết xuất từ dược liệu: Từ dây vàng đắng chiết ra beberin, đóng viên 50mg. Liều cho người lớn: mỗi lần 4 - 5 viên hoặc đến 10 viên, mỗi ngày 2 lần. Nếu uống liều cao, thuốc gây mỏi mệt. Thuốc rẻ tiền, ít độc nhưng có hiệu quả.
Chỉ dùng kháng sinh khi có triệu chứng (tiêu chảy) và ở thể nặng, ngừng thuốc khi không còn triệu chứng; không cần dùng kháng sinh khi không có triệu chứng hoặc ở thể nhẹ.
Thuốc bù muối - nước: Nếu mất muối - nước ít, còn uống được nên cho uống dung dịch oresol. Nếu mất muối - nước nhiều, không uống được, cho truyền dung dịch ringer lactat hay dung dich natriclorid đẳng trương. Liều tuỳ theo độ mất nước.
Thuốc hỗ trợ khác: Nếu người bệnh bị đau bụng nhiều do co thắt có thể dùng viên belladon hay tiện hơn là dùng ống atropin (loại tiêm) để uống. Tuy nhiên, thuốc có thể làm khô miệng. Khi hết đau bụng nên ngừng thuốc.
DS. Hữu Nam