Trúc Chỉ là sự
sáng tạo tinh tế của
họa sĩ Phan Hải Bằng (giảng
viên Trường Đại học Nghệ thuật – Huế) và các cộng sự qua nhiều năm nghiên cứu,
tìm hiểu và
chế tác thử nghiệm.
“Trúc” là tre mà “Chỉ” là giấy, hiểu nôm na là một loại giấy
được làm từ tre. Tuy nhiên gọi là giấy tre thì không hẳn bởi lẽ Trúc Chỉ là “giấy
mà không hẳn giấy” là “tre nhưng không còn là tre” mà chính cái tinh thần, cảm
xúc đã tạo nên sự khác biệt so với các loại giấy thông thường. Điều đó được thể
hiện ngay trên những những nghệ phẩm độc đáo và có nhiều tính ứng dụng.
Mới lạ những “bức
tranh trong giấy” và sự ứng dụng đa dạng
Nghĩ đến giấy, người ta thường suy nghĩ đơn giản đến giấy
ăn, giấy viết hay các loại giấy dùng để in ấn. Nhưng Trúc Chỉ không nằm trong
ranh giới của sự quen thuộc đó mà nó được tạo nên nhờ vào những bức tranh
“trong” giấy. Hàng ngàn tờ Trúc Chỉ khi
ra đời đã hoàn toàn không giống nhau, mà mỗi tờ lại là một tác phẩm nghệ thuật
với nhiều bức tranh sáng tạo. Những bức tranh ấy càng được nổi bật hơn khi có sự
can thiệp của nhiều loại ánh sáng chứ không như những loại giấy bình thường
khác.
Các nghệ phẩm Trúc Chỉ không những có tính nghệ thuật tạo
hình mà nó còn có tính ứng dụng thực tiễn. Với tinh thần sáng tạo, luôn đi tìm
những cái mới, họa sĩ Bằng cùng các cộng sự luôn muốn Trúc Chỉ có sự kết hợp với
các kỹ thuật chất liệu khác (in thủ công, vẽ, ánh sáng,…) hay sự kết hợp với
các nghề truyền thống (thêu, đan lát, làm nón,…). Từ đó làm phong phú biên độ
sáng tạo của người thiết kế, cũng như mong mỏi sự tiếp biến rộng hơn cho các
làng nghề trong khu vực.
Nghệ thuật Trúc Chỉ đưa đến những bức tranh trong giấy độc đáo
Chị Ngô Đình Bảo Vi (Quản lý phòng trưng bày) cho biết:
chính những ứng dụng đó mà trong Festival Nghề truyền thống 2015 sắp tới được
diễn ra tại Huế, Trúc Chỉ sẽ có nhiều triển lãm theo chủ đề để giới thiệu đến
người dân cũng như bạn bè quốc tế về một nét văn hóa mới của địa phương và khu
vực.
Tiếp thu truyền thống
để làm nên sự khác biệt
Dựa trên cơ sở quy trình làm giấy thủ công truyền thống, tre
được sử dụng làm nguyên liệu chủ yếu. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở những công đoạn
chế tạo giấy bình thường mà không có sự kết hợp với các phương thức tạo tác
khác thì không thể gọi là Trúc Chỉ được.
Để tạo nên những nghệ phẩm mang dấu ấn riêng đòi hỏi phải
qua nhiều quy trình phức tạp từ khâu bảo quản nguyên liệu cho đến tạo tác hoa
văn và hoàn thành nghệ phẩm. Nhưng quan trọng hơn hết đó chính là sự kiên trì,
tỉ mỉ và niềm đam mê của mỗi nghệ nhân tham gia chế tác.
Một trong những nghệ phẩm độc
đáo của Trúc Chỉ
Trúc Chỉ – Phép cộng và sự trở về
Dựa vào sự kết hợp của nhiều ý tưởng sáng tạo, nhiều kỹ thuật
chế tác trên nền tảng truyền thống, Trúc Chỉ chính là sự giao thoa, hòa quyện
và tiếp nối giữa quá khứ với hiện tại. Như họa sĩ Bằng đã chia sẻ: “Khi làm
Trúc Chỉ với tiêu chí phép cộng, chúng tôi luôn ý thức cộng thêm vào và kết nối
với những nghề thủ công truyền thống hiện đang có ở Huế. Để tạo nên một giá trị
mới nhưng vẫn lưu giữ được những nét đẹp truyền thống của dân tộc”.
Dáng vẻ cây tre luôn gợi nhớ đến một hình ảnh thân thuộc, mộc
mạc của làng quê Việt Nam. Trúc Chỉ vừa là linh hồn của tre vừa là câu chuyện của
một người Việt với mong muốn thay đổi cách nhìn mới về cây tre Việt dưới một
ánh sáng mới để tạo dựng niềm tự hào văn hóa. Có lẽ thế mà Trúc Chỉ không những
mang hơi thở, dáng dấp của quá khứ mà còn tiếp tục đi tìm những cái mới, dựa
trên nền tảng mà quá khứ tạo nên.
Với tâm thức về cội nguồn và cộng hưởng những điều mới lạ, họa
sĩ Bằng cùng các cộng sự vẫn luôn nỗ lực trên con đường khẳng định chỗ đứng cho
Trúc Chỉ qua các dự án mới hay các buổi triển lãm để nó được hiện diện không chỉ
trong nghệ thuật mà còn trong cả đời sống của mỗi con người.
Nhiều bức tranh có
thể biến đổi tùy vào màu ánh đèn để làm nên nét đặc trưng cho Trúc Chỉ
Bưu thiếp, sổ tay, nón, hộp
đựng trang sức,… đều là những nghệ phẩm có tính ứng dụng cao nhờ vào sự kết hợp
tinh tế
của Trúc Chỉ Hoa văn trên những chiếc
đèn nến Trúc Chỉ nổi bật lên trên nhiều loại ánh sáng
Độc đáo với những bức tranh
có họa tiết nổi
Công đoạn làm Trúc Chỉ: Tre được bỏ vỏ và chẻ thành
từng mảnh. Cho ngâm vào nước vôi rồi đưa vào lò nấu 12 tiếng đồng hồ liên tục.
Tiếp đến, cho vào máy nghiền thành bột khoảng 4 –8 tiếng
Sau đó là công đoạn xeo giấy và chế tác với hoa văn được tạo khuôn sẵn
Để tạo tác “hoa văn chìm”
trong từng tấm Trúc Chỉ, phương pháp được sử dụng là Trúc Chỉ graphy – vẽ bằng
cây bút nước. Sau đó, Trúc Chỉ trên khuôn xeo được mang đi phơi, hoặc sấy để
làm khô
Những hoa văn luôn thể hiện
hình ảnh thân thuộc, giản dị về đời sống của con người Việt Nam
Quốc Nhật – Đ.Dương