Chứng can dương thượng cang là chứng bệnh thường gặp ở người cao tuổi; phần nhiều do âm không chi phối được dương của tạng can dẫn đến can không tàng được huyết, tâm phải làm việc. Nguyên nhân chủ yếu là do lớn tuổi nhưng phòng thất quá độ làm tổn hao tinh khí dẫn đến mệt nhọc hoặc do nội thương tình chí căng thẳng hoặc do ăn uống không điều độ, không được nghỉ ngơi thư thái dẫn đến sinh bệnh.
Biểu hiện của bệnh
Bệnh nhân thường choáng váng, đầu trướng đau, hoa mắt, hay sợ ánh sáng, thích yên tĩnh, mắt nhìn không rõ, có khi buồn nôn hoặc nôn ọe, mặt đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch huyền tế hoặc huyền tế sác.
Nếu là người lớn tuổi khỏe mạnh, thường do thận tinh hư yếu mà sinh ra chứng can dương thượng cang, sinh ra tai ù, mỏi lưng, hai đùi đau đến gót chân, dễ cường dương và tiết tinh.
Đối với người nghiện rượu, thuốc lá, ăn nhiều thức ăn cay nóng, do nhiệt nung nấu hóa hỏa mà mắc chứng can dương thượng cang hoặc do can đởm thấp nhiệt, sinh chứng hiếp thống (đau hai mạng sườn), nhất là buổi sáng sau khi ngủ dậy, miệng đắng, hay nôn khan, nước tiểu đỏ, âm nang ẩm ngứa, rêu lưỡi vàng, mạch huyền sác.
Đối với nam giới là người cao tuổi, từ 64 tuổi trở lên xuất hiện chứng can dương thượng cang, thường do tuổi cao thiên quí cạn kiệt, thận khí suy yếu, thận âm, thận dương đều hư.
Nếu là phụ nữ thì chứng này thường xuất hiện sau khi mãn kinh, thận khí hư dần, hai mạch xung nhâm suy yếu, huyết hải khô cạn mà sinh chứng can dương thượng cang, có các triệu chứng: do bốc hỏa nên mặt luôn đỏ bừng, miệng khô, chóng mặt, tai ù, phiền táo không yên.
Nếu đang lứa tuổi trung niên sau một cuộc phẫu thuật cắt buồng trứng hoặc dạ con làm tổn thương xung nhâm dẫn đến rối loạn kinh nguyệt, lượng kinh ít, khi có kinh thì đau bụng. Đó là do thủy không hàm được mộc mà sinh ra chứng can dương thượng cang.
Chúng tôi xin giới thiệu một số bài thuốc điều trị tùy theo từng thể bệnh để bạn đọc tham khảo và áp dụng khi cần thiết.
Chứng can dương thượng cang sinh chứng đau đầu
Triệu chứng: đau đầu từng cơn, hay cáu giận, phiền táo ngủ không yên, hai mạng sườn trướng đau, mắt đỏ, miệng đắng, mạch huyền sác.
Bài thuốc: Thiên ma câu đằng ẩm: thiên ma 12g, câu đằng 12g, thạch quyết minh 16g, chi tử 8g, hoàng cầm 10g, phục thần 12g, ngưu tất 10g, đỗ trọng 12g, ích mẫu 12g, tang ký sinh 12g. Tùy chứng trạng có thể gia thêm: cúc hoa, hạ khô thảo, khổ đinh trà. Cách dùng: Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày uống trước khi ăn hoặc lúc đói.
Chứng can dương thượng cang sinh ra chóng mặt
Triệu chứng: đau đầu choáng váng, hoa mắt, sợ ánh sáng, buồn nôn, thích yên tĩnh, mạch tế.
Bài thuốc: Kỷ cúc địa hoàng hoàn: thục địa 16g, hoài sơn 12g, trạch tả 8g, sơn thù 6g, đan bì 8g, bạch linh 12g, kỷ tử 12g, cúc hoa 12g, phối hợp với bài Thiên ma câu đằng ẩm. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày trước khi ăn.
Chứng can dương thượng cang sinh chứng tai ù, tai điếc
Triệu chứng: hay mệt mỏi, đau lưng mỏi gối, ngủ kém, hay quên, có cảm giác nóng từng cơn, hay vã mồ hôi.
Bài thuốc: tri mẫu 12g, hoàng bá 12g, thục địa 12g, hoài sơn 12g, trạch tả 10g, đan bì 8g, bạch linh 12g, sơn thù 6g phối hợp với bài Thiên ma câu đằng ẩm. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày trước khi ăn hoặc lúc đói.
Chứng can dương thượng cang do can đởm(túi mật) thấp nhiệt
Triệu chứng: hai mắt đỏ, miệng đắng, đại tiện bí kết, tiểu tiện vàng, âm nang ngứa, mạch huyền sác.
Bài thuốc: Long đởm tả can thang: long đởm thảo 16g, cam thảo 4g, chi tử 8g, hoàng cầm 10g, mộc thông 12g, sinh địa 12g, hoàng liên 6g, liên kiều 12g, trạch tả 12g, xa tiền tử 12g. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn hoặc lúc đói.
TTND.BS cao cấp Nguyễn xuân Hướng