Phòng tránh đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

(SKDS) - Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD - Chronic obstructive pulmonary disease ) hiện đang nằm trong nhóm các bệnh gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Ngoài một tình trạng tổn thương mạn tính, ổn định, có thể theo dõi và điều trị tại nhà, bệnh thường bùng phát những đợt cấp khiến bệnh nhân phải nhập viện và là nguy cơ chính làm bệnh nhân tử vong.

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và đợt cấp

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) được đặc trưng bởi một tình trạng viêm mạn tính đường thở, tổn thương chủ yếu tập trung tại các tiểu phế quản nhỏ hơn 2mm và nhu mô phổi gây giảm từ từ, không hồi phục các chức năng thông khí phổi. Bệnh có liên quan trực tiếp đến việc hút thuốc lá và các yếu tố trong môi trường bị ô nhiễm. Bệnh tiến triển từ từ trong nhiều năm và thường khi có biểu hiện bằng những đợt khó thở thì đã ở giai đoạn muộn.

Phế nang của người khỏe mạnh (1).- Phế nang của người bệnh bị COPD (2).

Đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính được hiểu là một đợt khởi phát cấp tính với mức độ biểu hiện nặng nề hơn của các triệu chứng trên nền một bệnh nhân BPTNMT đang ổn định. Đợt khởi phát cấp tính này cần được điều trị tích cực hơn so với giai đoạn điều trị bệnh ổn định ban đầu. Như vậy, nếu trong giai đoạn ổn định, bệnh nhân BPTNMT chỉ cần dùng thuốc dự phòng co thắt, corticoide dạng hít, thở ôxy ngắt quãng thì khi bị đợt cấp, bệnh nhân có thể phải dùng kháng sinh, corticoide dạng tiêm, thở ôxy liên tục thậm chí phải thở máy qua mặt nạ hoặc qua ống nội khí quản.

Các yếu tố gây khởi phát đợt cấp BPTNMT

Có rất nhiều các nguyên nhân gây nên đợt cấp ở một bệnh nhân BPTNMT đang được theo dõi điều trị ổn định. Hàng đầu là nguyên nhân do nhiễm khuẩn (NK). Theo ước tính, NK gây nên khoảng 50 - 70% các trường hợp đợt cấp BPTNMT (vi khuẩn và vi khuẩn không điển hình, các virut đường hô hấp).

Nguyên nhân do vi khuẩn hoặc virut được xác định qua nuôi soi cấy đờm, cấy máu, dịch màng phổi… hoặc qua các phản ứng huyết thanh, CRP. Vi khuẩn, virut gây nên đợt cấp BPTNMT thông qua cơ chế gây một quá trình viêm nhiễm tại phổi với vai trò của bạch cầu, các đại thực bào và các yếu tố trung gian của quá trình viêm (các cytokine). Quá trình viêm nhiễm này gây nên một tình trạng phù nề, tăng tiết, co thắt chít hẹp các tiểu phế quản, làm nặng thêm tình trạng “bẫy khí” (trapping), vốn đã tồn tại từ trước đó, trong phế nang, từ đó làm tăng tình trạng tắc nghẽn khiến cho bệnh nhân khó thở nặng hơn.

Ngoài yếu tố nhiễm khuẩn, nhiễm virut, các yếu tố thuộc về môi trường ô nhiễm cũng đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc góp phần gây khởi phát đợt cấp BPTNMT. Đó là các yếu tố như nitrogen dioxide (NO₂); sulphur dioxide (SO₂); ozone (O₃); các yếu tố trong khói thuốc lá, các phần tử bụi bẩn trong môi trường bị ô nhiễm nguồn gốc vô cơ hoặc hữu cơ có kích thước nhỏ hơn 10 micromet. Khi được hít vào phổi, các yếu tố này gây kích ứng, co thắt, viêm nhiễm và làm tắc nghẽn đường hô hấp và chiếm từ 10 - 20% nguyên nhân gây nên đợt cấp BPTNMT.

Khám cho bệnh nhân bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính tại Bệnh viện Phổi Trung ương.       Ảnh: TL

Một số các yếu tố khác cũng có thể gây khởi phát đợt cấp BPTNMT như tình trạng suy dinh dưỡng, các bệnh phối hợp, lạm dụng thuốc, do thở ôxy, trạng thái tâm lý, do thời tiết, do gắng sức. Ở bệnh nhân bệnh phổi TNMT thường đã có một tình trạng dinh dưỡng kém nên khi bị suy dinh dưỡng kéo dài sẽ dẫn đến mệt cơ, nhất là các cơ hô hấp. Khi các cơ hô hấp bị mệt sẽ làm tình trạng khó thở tăng lên.

Dự phòng như thế nào?

  Tiến sĩ - Bác sĩ Vũ Đức Định