Quản lý bệnh hen: Gánh nặng và giải pháp

Hen là bệnh lý rất phổ biến và ngày càng tăng lên trên toàn thế giới. Các nghiên cứu gần đây cho thấy đã có nhiều biện pháp điều trị rất có hiệu quả cho hen, tuy nhiên, các biện pháp kỹ thuật này vẫn còn chưa mang lại kết quả mong đợi cho người bệnh vì những trở ngại cả về phía thầy thuốc và người bệnh. Nói một cách khác, người bệnh và cộng đồng còn chưa có thể tiếp cận được với các biện pháp chẩn đoán và điều trị chuẩn.

Đo thông khí phổi cho bệnh nhân hen. Ảnh: TM

Gánh nặng hen

Hiện nay chưa có số liệu ước tính về gánh nặng bệnh hen trên phạm vi toàn quốc. Gần đây, chúng tôi đã tiến hành một nghiên cứu dịch tễ và tình hình kiểm soát hen của dân cư Thủ đô Hà Nội cho thấy, tỷ lệ đã từng bị khò khè hoặc thở rít 15,3 %, nam 14,7%, nữ 15,8%; tỷ lệ khò khè hoặc thở rít trong 12 tháng qua là 9,3%, nam 9,0% nữ 10%; tỷ lệ khò khè thấp nhất ở nhóm tuổi 11-30 tuổi sau đó tăng dần và cao nhất ở nhóm tuổi trên 60. Tỷ lệ đã được chẩn đoán hen 6%, nam 5,5% và nữ 6,6%, không có sự khác biệt có ý nghĩa theo nhóm tuổi. Tỷ lệ đang có hen trong thời gian nghiên cứu qua khám lâm sàng và đo thông khí phổi là 2,7%, nam 2,6%, nữ 2,9%. Với ước tính như vậy cho cả nước sẽ có khoảng 5 triệu người mắc hen, trong đó khoảng 2,3 triệu người đang cần điều trị để đạt được kiểm soát hen. Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã khảo sát chi phí y tế trong điều trị hen tại cộng đồng, nhìn chung người dân chi cho điều trị hen là thấp: hằng năm, chi phí cho điều trị hen dưới 300.000 đồng (năm 2007) chiếm 78% các bệnh nhân được hỏi, cũng song hành với mức thu nhập của người dân tương đối thấp (72% số hộ gia đình có thu nhập trung bình/đầu người từ 200.000 - 500.000 đồng/tháng). Ngược lại, số liệu về chi phí gián tiếp lại khá cao với con số là 100% số bệnh nhân nằm viện cần có ít nhất một người nhà chăm sóc và thời gian phải nghỉ việc vì hen từ 10 - 30 ngày một năm chiếm 43% số người bệnh hen và trên 30 ngày 1 năm chiếm 25% số người bệnh hen. Như vậy, ta có thể ước tính những chi phí gián tiếp cho hen là một gánh nặng không nhỏ với gia đình và xã hội.

Giải pháp cho kiểm soát hen

Với ước tính có khoảng 5 triệu người mắc hen là con số không nhỏ, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển bền vững của đất nước ta. Với những thành tựu của y học chúng ta có thể điều trị kiểm soát được hen. Tuy nhiên, để người bệnh có thể tiếp cận với các biện pháp đó rất cần có những giải pháp hữu hiệu của hệ thống y tế.

Các nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy, đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, giải pháp quản lý các bệnh mạn tính như hen cần xây dựng trên nguyên tắc “lấy người bệnh làm trung tâm” nghĩa là tiếp cận từ triệu chứng ban đầu, chẩn đoán và xử trí sớm ngay từ tuyến cơ sở. Điều này mang lại lợi ích là: Chống quá tải cho tuyến tỉnh và Trung ương, chi phí y tế thấp cho cả người dân và hệ thống y tế, cải thiện chất lượng quản lý các bệnh mạn tính và nâng cao chất lượng chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân nói chung. Muốn có được như vậy, chúng ta cần nâng cao năng lực thực hành xử trí tốt bệnh hô hấp bao gồm hen, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), viêm phổi và lao cho các cơ sở y tế tuyến huyện và xã thông qua trang bị kiến thức kỹ năng thực hành cho cán bộ và các trang thiết bị cần thiết. Mặt khác, cần truyền thông giáo dục sức khỏe cho nhân dân về bệnh và đặc biệt là truyền thông để người dân hiểu và sử dụng dịch vụ có chất lượng y tế tại cơ sở mà chúng ta vừa tăng cường năng lực.

Về mặt kỹ thuật, Bệnh viện Phổi Trung ương, Chương trình Chống lao quốc gia đã xây dựng hướng dẫn thực hành xử trí tốt bệnh hô hấp bao gồm 4 chuẩn thực hành lâm sàng hen, COPD, viêm phổi và lao. Chương trình Chống lao quốc gia, Bệnh viện Phổi Trung ương đã lập kế hoạch áp dụng rộng rãi “Thực hành xử trí tốt bệnh hô hấp - PAL” trong toàn bộ hệ thống trên toàn quốc để phát huy hiệu quả trong quản lý các bệnh hô hấp nói chung và quản lý bệnh hen nói riêng.

Để tăng cường chương trình truyền thông giáo dục sức khỏe cho người bệnh hen, bệnh viện đã chuẩn hóa mô hình “Câu lạc bộ giữ cho lá phổi khỏe mạnh” dành cho bệnh nhân hen và COPD nhằm giúp cho người bệnh trở thành “thầy thuốc của chính mình” để kiểm soát tốt bệnh hen của họ. Mô hình này đã được khuyến cáo áp dụng ở tất cả các tuyến nhằm đem đến những hiểu biết kiến thức về bệnh hen và kỹ năng kiểm soát bệnh hen cho tất cả mọi người.

TS. Nguyễn Viết Nhung (Giám đốc BV Phổi Trung ương)