Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) gặp chủ yếu ở người trưởng thành, đặc biệt ở người cao tuổi. Hiện tại, thời tiết diễn biến phức tạp, nhiều bệnh mạn tính tái xuất hiện, trong đó phải kể đến bệnh COPD. Bệnh gây tử vong với tỷ lệ rất cao, đứng hàng thứ 4 trong các nguyên nhân gây tử vong trên thế giới. Vì vậy, người cao tuổi cần hết sức đề phòng.
Nghiện thuốc lá, thuốc lào là nguyên nhân chủ yếu mắc bệnh COPD
COPD là một bệnh có đặc điểm tắc nghẽn lưu lượng khí thở ra thường xuyên, tiến triển, khó hồi phục hoặc chỉ hồi phục một phần do viêm phế quản mạn tính hoặc do khí phế thũng gây ra. COPD có 2 thể bệnh: thể viêm phế quản mạn tính và thể khí phế thũng. Nghiên cứu cho thấy đã có người mắc cả viêm phế quản mạn tính và khí phế thũng, trong khi đó, triệu chứng của 2 thể bệnh cũng tương tự nhau nên người ta gọi là bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Bệnh COPD thường xảy ra ở lứa tuổi trưởng thành và đặc biệt là người có tuổi, nhất là những người có tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào hoặc hít phải khói hoặc hóa chất trong một thời gian dài.
Đo chức năng hô hấp phát hiện bệnh COPD.
Ho, khạc đờm kéo dài kèm theo khó thở ngày càng tăng báo hiệu bệnh COPD
Triệu chứng thường gặp nhất là khó thở, ho, khò khè và có hiện tượng tăng tiết chất nhày và đờm. Khó thở lúc đầu chỉ thỉnh thoảng. Khi bệnh nặng, người bệnh luôn luôn thấy khó thở và đôi khi phải thở ôxy. Thở khò khè giống như hen suyễn vì phế nang bị sưng nề và xuất tiết nhiều (đờm) làm nghẽn đường dẫn khí. Ho lúc đầu vào buổi sáng, sau đó dần dần ho suốt ngày đêm. Ho ra đờm, lúc đầu ít, lỏng, càng về sau càng đặc quánh. Đờm của bệnh COPD thường trong hoặc hơi đục, đôi khi đờm có màu hơi vàng. Người bệnh luôn luôn cảm thấy mệt mỏi, lười vận động, chán ăn do thiểu dưỡng khí.
Các kết quả nghiên cứu cho thấy những người nghiện thuốc lá, thuốc lào có nguy cơ mắc COPD chiếm tỷ lệ cao nhất (ước tính rằng cứ 5 người nghiện thuốc lá sẽ có một người mắc COPD). Ở Mỹ, có khoảng 14 triệu người mắc COPD với tỷ lệ dao động từ 4 - 6%. Ở châu Âu, chỉ số lưu hành của COPD từ 23 - 41% ở những người nghiện thuốc lá, tỷ lệ nam/nữ là 10/1.
Một người bệnh được chẩn đoán là COPD khi có biểu hiện ho, khạc đờm trên 3 tháng trong một năm và biểu hiện liên tiếp như vậy trong vòng hai năm trở lên; đồng thời khó thở càng ngày càng tăng. Bệnh nhân thường phải gắng sức để thở hoặc thở hổn hển. Đo chức năng hô hấp sẽ thấy chỉ số thông khí tắc nghẽn không hồi phục. Đặc điểm của COPD là hay tái diễn, đều có khả năng trở thành tâm phế mạn tính và COPD không liên quan đến chất gây dị ứng như bệnh hen phế quản. Người cao tuổi nên lưu ý rằng mỗi một khi mắc COPD đã có ho nhiều, khó thở nặng, tăng tiết chất nhầy nhiều, là bệnh đã ở giai đoạn nặng.
Để chẩn đoán bệnh COPD, ngoài triệu chứng lâm sàng, tiền sử (hút thuốc, viêm phế quản mạn tính hoặc mắc bệnh khí phế thũng, môi trường độc hại bởi hóa chất, khói bụi,...) cần đo phế dung ký, giúp chẩn đoán phân biệt với các bệnh gây tắc nghẽn đường thở như hen suyễn, bệnh xơ phổi.
Dự phòng bệnh COPD như thế nào?
COPD là một bệnh mạn tính kéo dài trường diễn, vì vậy, việc điều trị gặp không ít khó khăn. Các nghiên cứu cho thấy các thuốc corticosteroids có thể làm giảm các triệu chứng của bệnh hen suyễn cấp tính rất hiệu nghiệm nhưng lại không có tác dụng hoặc tác dụng hạn chế trong COPD giai đoạn ổn định, trong khi đó thuốc anticholinnergic dạng bơm đem lại hiệu quả khá cao trong COPD. Nhiều tác giả khuyến nghị nên dùng các thuốc anticholinergic là thuốc điều trị duy trì đối với COPD và khi bệnh tiến triển xấu cần kết hợp với các thuốc chủ vận bêta hoặc một số thuốc khác (thuốc giãn phế quản, long đờm, corticoid). Tuy vậy, dùng thuốc gì, trong thời gian bao lâu, người cao tuổi bị COPD cần tuân theo một cách tuyệt đối chỉ định điều trị của bác sĩ và những tư vấn kèm theo mỗi một lần tái khám, dứt khoát không tự mua thuốc để điều trị.
Lời khuyên của thầy thuốc
Để phòng hoặc tái phát COPD, người bệnh cần bỏ thuốc lá, thuốc lào, hạn chế đến mức thấp nhất tiếp xúc với khí, hóa chất, khói độc hại, bụi. Nếu công việc phải tiếp xúc không thể tránh khỏi (do nghề nghiệp) cần có bảo hộ lao động đúng tiêu chuẩn. Cần vệ sinh họng, miệng, răng sạch sẽ để không mắc bệnh đường hô hấp. Nếu đã bị viêm phế quản mạn tính cần được khám bệnh và điều trị triệt để. Tránh lạnh đột ngột (không tắm nước lạnh, không cho quạt xoáy vào người, khi nằm ngủ ở phòng máy lạnh nên để nhiệt độ khoảng 26-27 độ). Nên tập thể dục đều đặn hàng ngày, nhất là hít thở không khí trong lành trước và sau khi ngủ dậy. Người bệnh COPD nên đi bộ và hít thở đúng cách. Đi bộ nhanh nhất có thể nhưng đừng chạy và không cần gắng sức quá mức. Thời gian đi bộ ít nhất 30 phút đến 1 giờ vào buổi sáng hoặc tối. Hằng ngày tập hít thở kiểu thở chúm môi: hít vào bằng mũi (mím môi), thở ra từ từ bằng miệng (chúm môi lại như thổi sáo). Thời gian thở ra gấp đôi thời gian hít vào. Nếu hít sâu được thì càng tốt nhưng không cần gắng sức quá. Khi nào khó thở hay vận động thì dùng cách hít thở này. Mỗi ngày ít nhất 3 lần, mỗi lần 15 phút. Sau khi quen rồi có thể dùng cách thở này liên tục hằng ngày.
BS. Đặng Phương Linh