Methothrexat là thuốc hay được kê đơn cho người bệnh bị viêm đa khớp dạng thấp. Thuốc có hiệu quả kháng thấp tốt nhưng vấn đề đáng nói ở đây là các tác dụng phụ do thuốc gây ra...
Nhận định chung
Methothrexat là một thuốc được dùng trong lâm sàng với nhiều mục đích khác nhau. Nhưng trong bệnh viêm khớp dạng thấp, thuốc có tác dụng chống lại sự hoạt hóa của các yếu tố thấp (do đó có tên gọi là thuốc kháng thấp) do hệ miễn dịch gây ra. Do yêu cầu của điều trị là phải dùng thuốc trong một thời gian dài nên tác dụng phụ là không thể tránh khỏi. Hiệu quả của thuốc là rõ ràng nhưng tác dụng phụ của thuốc khá hệ trọng.
Một trong các biến chứng đó là sự hủy hoại phổi do methothrexat gây ra. Sự hủy hoại phổi có thể gặp sau khi uống thuốc được vài tuần đến vài tháng. Các tác hại có thể gặp trên phổi là bệnh tăng sản lympho trên phổi, bệnh viêm phổi, xơ phổi và bệnh nhiễm trùng phổi.
Bộ phận tiếp theo có thể bị biến chứng là lớp niêm mạc của miệng, thực quản, dạ dày và ruột. Những bộ phận này cũng dễ bị viêm, loét do thuốc phá hủy khi dùng methothrexat kéo dài.
Methothrexat còn có thể gây tai hại cho cơ quan sinh sản và thai nhi. Trên hệ sinh sản, thuốc làm suy giảm chức năng trứng và tinh trùng dễ gây ra các dị tật và khuyết tật trên các tinh trùng của nam giới. Nếu như bạn đang mang thai mà sử dụng methothrexat thì đứa trẻ sinh ra có nguy cơ bị dị dạng bẩm sinh hoặc bị chứng chậm phát triển do sự ngừng hãm phân chia tế bào. Rụng tóc cũng có thể xuất hiện khi dùng methothrexat quá kéo dài.
Những biến chứng này mặc dù nguy hại song chưa phải là những biến chứng nguy hại nhất. Hai biến chứng rất cần chú ý là suy tủy dòng bạch cầu và viêm gan trầm trọng.
|
Giảm số lượng tế bào bạch cầu trong máu - một tác dụng phụ khi dùng methothrexat.
|
Hai tác dụng phụ cần đặc biệt chú ý
Tác dụng phụ gây suy giảm bạch cầu của methothrexat không chỉ ảnh hưởng đến chức năng tủy xương mà còn ảnh hưởng đến khả năng phòng vệ của cơ thể và khả năng miễn dịch chống lại các bệnh nhiễm trùng.
Sau chỉ vài tuần đầu tiên dùng thuốc bạn đã bị giảm số lượng các tế bào bạch cầu trong máu. Đó là các tế bào bạch cầu đa nhân trung tính, bạch cầu ưa kiềm và bạch cầu ưa axit. Sự suy giảm bạch cầu có thể nhẹ nhưng cũng có thể rất nặng. Nếu như bạn dùng thuốc liều cao và kéo dài, sự giảm số lượng bạch cầu là rất lớn.
Điều này làm bạn phải đối mặt với nguy cơ nhiễm khuẩn, nhiễm virut như nhiễm khuẩn đường hô hấp, viêm não màng não, nhiễm virut herpes, virut cúm, nhiễm trùng đường niệu và các nhiễm trùng khác ngoài da. Các tác dụng phụ này được gọi là hệ trọng vì nó có thể dẫn tới tử vong cho người bệnh.
Tác dụng hệ trọng thứ hai là viêm gan, thường xảy ra sau một thời gian dài dùng thuốc, thường từ 3 tháng trở lên. Những bệnh nhân bị các bệnh gan sẵn có như sỏi mật, viêm gan virut, viêm gan do rượu hay viêm gan do nhiễm độc thì khởi phát bệnh viêm gan có thể sớm hơn. Biểu hiện của viêm gan là người bệnh cảm thấy rất mệt mỏi, bị tiêu chảy hết sức vô cớ mặc dù đã kiêng khem kỹ. Hiện tượng tiêu chảy xảy ra mạnh hơn khi người bệnh ăn bữa ăn có nhiều chất béo.
Khi viêm gan ở mức độ nặng hơn, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng vàng da, vàng mắt mặc dù không điển hình như trong bệnh vàng da do sỏi mật. Khi xét nghiệm, các men có trong tế bào gan tăng lên rất cao. Thông thường, các men này chỉ hiện diện trong máu với nồng độ dưới 40UI/lít. Song khi bị tác hại của methothrexat thì nồng độ các men này có thể lên đến 100 UI/lít. Nồng độ các men có trong tế bào gan xuất hiện trong máu càng cao thì chứng tỏ càng bị viêm rộng và nặng. Tỷ lệ những người bị viêm gan do thuốc methothrexat có thể lên tới 73% ở những người dùng thuốc điều trị viêm đa khớp dạng thấp.
Kiểm soát thế nào?
Đầu tiên là chúng ta cần kiểm soát tác dụng phụ với hai tác dụng phụ hệ trọng nhất. Thật may là cả hai tác dụng phụ này đều có thể được làm giảm nhẹ bằng cách tăng cường folat.
Do thuốc kháng enzym chuyển hóa folat, điều này có thể được bù nhờ cách tăng cường folat trong cơ thể. Vì sự ức chế enzym mang tính chất ức chế cạnh tranh nên nếu như chúng ta tăng nồng độ folat thì có thể cữu vãn hóa điều này. Các tế bào bạch cầu vẫn có đủ folat để dùng và viêm gan sẽ nhẹ đi rất nhiều. Chỉ cần dùng folat với liều 1mg/ngày hàng ngày trong thời gian điều trị, kể cả ngày uống methothrexat hay ngày không uống methothrexat. Lượng folat này đủ để bù vào sự ức chế enzym chuyển hóa folat gây ra. Người bệnh cần phải đi xét nghiệm tế bào bạch cầu và xét nghiệm nồng độ men gan trong máu 1 tháng/lần để có phương án dự phòng sớm.
Do vấn đề có thể gặp trên đường hô hấp nên trong quá trình dùng thuốc, nếu bạn có vấn đề về ho khan, sốt hay khó thở thì cần thông báo lại và khám lại với bác sĩ ngay. Nếu bạn có triệu chứng đau miệng, tiêu chảy, phân có máu hay nôn thì cần phản hồi thông tin càng sớm càng tốt. Nhất thiết bạn phải quay ngay lại bác sĩ đã kê đơn để có chiến lược xử lý. Bạn có thể dùng các dung dịch nước súc miệng có chất sát trùng hoặc nước muối sinh lý để giảm sự viêm loét do thuốc gây ra.
BS. Yên Lâm Phúc