Lối thoát nào cho hiểm họa kháng thuốc?

Những viên thuốc bé nhỏ đã giúp con người chống lại mọi bệnh tật do vi khuẩn gây ra và làm giảm tỉ lệ tử vong cho người bệnh. Song, do bản năng sinh tồn, vi khuẩn luôn tìm mọi cách biến đổi để trở nên kháng thuốc. Cuộc chiến giữa vi khuẩn và con người phần thắng đang nghiêng về phía các loại khuẩn kháng thuốc khi mà thời đại của thuốc kháng sinh đang dần khép lại.


Khuẩn kháng thuốc - Hiểm họa được báo trước

Theo cảnh báo của Tổ chức Y tế Thế giới - WHO, tình trạng lạm dụng thuốc kháng sinh trong nhiều năm qua đã gây ra một hậu quả đáng buồn, đó là việc một trong những loại thuốc công hiệu nhất trong điều trị bệnh đang dần bị vô hiệu hóa. Penicillin - một trong những loại kháng sinh mạnh nhất ra đời vào năm 1940 - đang dần trở nên vô dụng khi các nhà khoa học Mỹ phát hiện ra rằng: beta - lactamase (một loại enzyme do vi khuẩn tiết ra) có thể phá hủy cấu trúc của penicillin và vô hiệu hóa tác dụng của loại thuốc kháng khuẩn đang ngày càng phát triển và chiếm ưu thế. Hầu hết các loại vi khuẩn đã tự biến đổi và có chứa các enzyme beta - lactamase.

Quá trình kháng thuốc của vi khuẩn gây bệnh đã âm thầm diễn ra, và trong vòng không đầy một thập kỷ nữa, thế giới sẽ lâm vào cuộc khủng hoảng nghiêm trọng khi mà các loại thuốc kháng sinh mạnh nhất không còn tác dụng với vi khuẩn.

Chỉ tính riêng trong năm 2010, tình trạng vi khuẩn kháng thuốc đã gây ra 25.000 ca tử vong tại châu Âu.

Sự xuất hiện ngày càng nhiều loại vi khuẩn biến đổi

Trong những năm cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21, thế giới đã chứng kiến sự gia tăng của nhiều căn bệnh lạ đi kèm theo nó là sự biến đổi không ngừng của các loại vi khuẩn, virut gây bệnh. Một trong những chủng virut biến đổi đáng sợ nhất được biết đến là virut cúm. Sự ra đời của nhiều chủng virut mới - kết quả của quá trình biến đổi không ngừng - đã khiến cho công cuộc nghiên cứu, bào chế thuốc điều trị rơi vào tình cảnh lao đao.

Năm 2008, trong một ca chữa trị cho một bệnh nhân 59 tuổi người Thụy Điển bị nhiễm khuẩn ở Bệnh viện New Delhi, các nhà khoa học đã tình cờ phát hiện ra một dòng vi khuẩn mới có sức kháng chịu mạnh bất thường có tên gọi Klebsiella Pneumoniae. Sau phát hiện này thế giới đã được cảnh báo về sự nguy hiểm của tình trạng vi khuẩn kháng thuốc. Khác với các dòng khuẩn trước đây từng được biết đến, những vi khuẩn kháng thuốc mới được phát hiện đều rất mạnh và có thể đánh bại bất kỳ loại thuốc kháng sinh nào mạnh nhất từ trước đến nay.

Điều đáng lo ngại hơn khi các nhà khoa học lấy mẫu gen của khuẩn Klebsiella Pneumoniae đem xét nghiệm và phát hiện ra rằng: một chuỗi nhỏ DNA của loại khuẩn này có thể dễ dàng trao đổi giữa các loại khuẩn khác nhau, làm gia tăng khả năng biến đổi của vi khuẩn. Điều đó có nghĩa là một khi bị nhiễm khuẩn Klebsiella Pneumoniae, bệnh nhân cũng có thể dễ dàng bị nhiễm thêm nhiều loại khuẩn khác.

Trong các loại khuẩn mạnh nhất đã được phát hiện tại New Delhi, hầu hết đều có chứa dòng enzyme metallo - beta - lactamase (NDM - 1). Dòng enzyme vi khuẩn này đã phát triển mạnh và xuất hiện tại hơn 16 quốc gia khác trên khắp thế giới, bao gồm cả nước Anh. Hầu hết các nhóm khuẩn có mang NDM - 1 đều đã kháng thuốc. Một nghiên cứu được công bố trên chuyên mục bệnh dịch của tờ tạp chí Lancet cũng cho biết: tình trạng khuẩn biến đổi và kháng thuốc đã lan ra 14 nhóm khuẩn khác nhau trên thế giới, trong đó bao gồm cả nhóm khuẩn gây bệnh lỵ và dịch tả.

Viện y học Mỹ gọi tình trạng kháng thuốc của vi khuẩn là thảm hoạ đối với môi trường và sức khoẻ cộng đồng. Trong khi đó, WHO coi sự gia tăng của NDM - 1 là viễn cảnh đen tối của nhân loại khi thuốc kháng sinh không còn tác dụng.

Cuộc tìm kiếm một sự thay thế

Khi thuốc kháng sinh không còn là vũ khí hiệu quả trong cuộc chiến chống lại sự tấn công của vi khuẩn, thế giới buộc phải tìm kiếm một sự thay thế mới. Trong khi chờ đợi sự ra đời của các loại thuốc kháng sinh mới (dự tính trong vòng 10 - 20 năm nữa), một số hãng cung cấp dược phẩm sẽ cung cấp một số thuốc điều trị thay thế. Và vaccin được xem là lựa chọn thay thế số một.

Tuy nhiên chương trình vaccin cũng đang phải đối mặt với rất nhiều thử thách. Một số nghiên cứu khoa học tập trung vào việc tạo ra chủng virút thuần chủng có khả năng tấn công các vi khuẩn gây bệnh. Phương pháp này có tên gọi là liệu pháp thể thực khuẩn (phage therapy) và đang được nghiên cứu tại một số nước phát triển trên thế giới. Ngoài ra, một số nghiên cứu về việc sử dụng tia phun khí argon đã được ion hóa vào các vết thương bị nhiễm khuẩn bên ngoài cũng cho thấy có khả năng được ứng dụng trong tương lai.