Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 5% kháng sinh được sử dụng ở Việt Nam là dùng trong nông nghiệp. Tình trạng tồn dư kháng sinh trong thực phẩm, nhất là thủy sản, ở mức độ nghiêm trọng.
Phát biểu tại lễ kỷ niệm Ngày sức khỏe thế giới 7/4 diễn ra tại Hà Nội, ông Jeffery Kobza, quyền Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho biết, hàng năm ước tính có 2 triệu người tử vong do các bệnh liên quan đến thực phẩm không an toàn. Một vấn đề nghiêm trọng là sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi. “Khoảng 5% kháng sinh được sử dụng ở Việt Nam là dùng trong nông nghiệp. Tồn dư kháng sinh trong thực phẩm đang ở mức báo động, nhất là thủy sản”, ông Jeffery nói.
Các đầu bếp thực hành 5 bước để đảm bảo an toàn thực phẩm trong món phở tại lễ kỷ niệm Ngày sức khỏe thế giới 7/4. Ảnh: Nam Phương.
Theo Bộ Nông nghiệp, trong năm 2014 các thị trường nhập khẩu thủy sản của Việt Nam, đặc biệt là Liên minh châu Âu và Nhật Bản, liên tiếp cảnh báo các lô hàng thủy sản của Việt Nam vi phạm quy định về hóa chất kháng sinh không đảm bảo an toàn thực phẩm. Theo đó, riêng một năm có ít nhất 29 lô hàng thủy sản xuất khẩu bị cảnh báo là chỉ tiêu kháng sinh Oxytetracycline vượt giới hạn cho phép tại EU và Nhật Bản; 18 lô bị cảnh báo nhiễm chất cấm Nitrofurazone tại EU.
Ngày 10/12/2014, Tổng vụ Sức khỏe và Người tiêu dùng thuộc Ủy ban châu Âu đã có văn bản gửi Bộ Nông nghiệp thông báo tình trạng gia tăng đột biến các lô hàng thủy sản bị cảnh báo vi phạm quy định về hóa chất kháng sinh. Trong đó, có những doanh nghiệp bị cảnh báo 7-8 lô trong năm 2014.
Số liệu thống kê cho thấy tình trạng sử dụng kháng sinh cấm và lạm dụng hóa chất kháng sinh hạn chế sử dụng trong quá trình nuôi trồng thủy hải sản chưa được kiểm soát triệt để. Việc sử dụng kháng sinh bừa bãi tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe. Người tiêu thụ kháng sinh bất đắc dĩ qua thực phẩm hàng ngày sẽ làm tăng khả năng xuất hiện các loại vi khuẩn kháng thuốc phát triển trong cơ thể. Khi một người nhiễm bệnh mà trong cơ thể có sẵn một lượng kháng sinh rồi, việc điều trị không mang lại hiệu quả.
Thực phẩm không an toàn có chứa các vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc hóa chất có hại là nguyên nhân của hơn 200 bệnh - từ tiêu chảy đến các bệnh mãn tính như ung thư. Theo Cục An toàn Thực phẩm, có 194 vụ ngộ độc thực phẩm được báo cáo tại Việt Nam trong năm 2014, khiến trên 5.000 người bị ngộ độc, 80% trong số đó phải nhập viện và 43 trường hợp tử vong.
Vì thế, chủ đề của Ngày sức khỏe thế giới năm nay là An toàn thực phẩm. Mục đích là nâng cao nhận thức của cộng đồng, cả người tiêu dùng, nhà lãnh đạo, người sản xuất về vai trò an toàn thực phẩm với sức khoẻ. Những rủi ro sức khỏe do sử dụng thực phẩm rất khó tránh, nhưng chỉ với 5 bước đơn giản tất cả mọi người dân có thể dễ dàng thực hiện để có thực phẩm an toàn.
WHO khuyến cáo 5 chìa khóa này gồm: Giữ vệ sinh sạch sẽ - rửa sạch tay và giữ sạch sẽ bề mặt nơi chế biến thức ăn; Bảo quản riêng biệt thức ăn chín và thực phẩm sống; Nấu chín kỹ thức ăn, đặc biệt là thịt, gia cầm, trứng; Giữ thực phẩm ở nhiệt độ phù hợp; Sử dụng nước sạch và thực phẩm tươi sống an toàn khi chuẩn bị thức ăn.
Ảnh hưởng của thuốc kháng sinh sử dụng cho động vật đối với sức khỏe con người?
Vấn đề chính không phải là lo lắng về việc các loại kháng sinh bị chuyển sang cơ thể bạn hay em bé, mà điều quan trọng là những loại thuốc này sẽ làm tăng khả năng kháng kháng sinh của những loại vi khuẩn thường có trong cơ thể người. Các chuyên gia cảnh báo rằng đã có nhiều loại vi khuẩn không còn phản ứng với kháng sinh nữa.
Cũng như trẻ em uống những loại kháng sinh không cần thiết sẽ làm gia tăng khả năng kháng kháng sinh của một số loại vi khuẩn, việc lạm dụng kháng sinh trong nông nghiệp còn làm xuất hiện những loại vi khuẩn kháng cả những loại kháng sinh thông thường. Lượng kháng sinh càng sử dụng nhiều bao nhiêu, thì càng có nhiều loại vi khuẩn kháng các loại kháng sinh đó bấy nhiêu.
Ngoài ra, nếu sử dụng quá ít kháng sinh (như trường hợp khi thuốc kháng sinh được sử dụng trên động vật khỏe mạnh), sẽ không tiêu diệt hết tất cả các vi khuẩn, số còn sống sót có thể phát triển và sinh sôi thành chủng kháng thuốc.
Một số loại vi khuẩn có thể lây truyền từ người sang người khi xử lý và nấu ăn không tuân theo quy trình nhất định. Chẳng hạn như vi khuẩn trong thịt không được nấu đến nhiệt độ thích hợp trước khi ăn. Và Campylobacter (một loại vi khuẩn có trong ruột gà) có thể lây lan khi làm thịt sống mà không rửa tay sau đó.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC), sau khi Cơ quan quản lý Thuốc và Thực phẩm (FDA) đã duyệt cho việc sử dụng kháng sinh Fluoroquinone ở gà, vi khuẩn kháng Fluoroquinone đã bắt đầu xuất hiện ở con người.
Kháng sinh thậm chí còn tìm được trong rau trồng trên đất được bón phân động vật. Trong một nghiên cứu của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, các nhà khoa học của Đại học Minnesota tìm thấy trong ngô, rau cải và khoai tây trồng trên đất bón phân động vật (có chứa kháng sinh sulfamethazine) đồng thời cũng có loại kháng sinh này.
Sulfamethazine cũng thường được sử dụng để điều trị vi khuẩn gây bệnh và thúc đẩy tăng trưởng cho gia cầm, lợn, cừu và gia súc
Ngoài mối nguy của việc hấp thụ vào cơ thể các vi khuẩn kháng kháng sinh, còn có nỗi lo về việc vi khuẩn kháng thuốc sẽ chuyển các yếu tố di truyền sang cho chủng vi khuẩn khác. Điều này có nghĩa rằng nếu bạn tiêu thụ một lượng vi khuẩn vô hại có mang gen gây ra kháng kháng sinh, loại gen này có thể chuyển sang một loại vi khuẩn khác nguy hiểm hơn có trong cơ thể, làm cho loại vi khuẩn đó kháng kháng sinh.
Không có cách nào để các nhà nghiên cứu mức độ thường xuyên của chuyện này xảy ra với con người. Tuy nhiên, David Wallinga (một nhà khoa học cấp cao tại Viện Nông nghiệp và Chính sách thương mại - một tổ chức thực phẩm, nông nghiệp và thương mại phi lợi nhuận đặt tại Minneapolis) báo cáo rằng CDC có: “Bằng chứng thuyết phục về việc con người đang nhiễm phải các chứng nhiễm trùng từ các loại vi khuẩn kháng kháng sinh ở tỷ lệ ngày càng tăng cao mà có thể truy tìm được nguyên nhân là từ kháng sinh sử dụng ở động vật".
Hiệp hội Y khoa Mỹ, Tổ chức Y tế Thế giới, Hiệp hội các nhà khoa học liên quan, Hiệp hội Y tế Công cộng Hoa Kỳ, và trường Cao đẳng Y tế dự phòng Hoa Kỳ đã thể hiện quan điểm chống lại việc sử dụng kháng sinh cho những loài động vật không bị bệnh.